فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق
| نام کتاب | فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عمر، علی محمد (محقق)
ابن زولاق، حسن بن ابراهیم (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DT 95/5 /الف2ف6 |
| موضوع | مصر - تاریخ |
| ناشر | مکتبة الخانجي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1420 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE14221AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«فضائل مصر و اخبارها و خواصها»، اثر حسن بن ابراهيم بن حسين بن حسن بن على بن خالد بن راشد بن عبد الله بن سليمان بن زولاق ليثى، با تصحيح و تحقيق دكتر على محمد عمر، به بيان فضايل و اخبارى كه پيرامون كشور مصر وارد شده، اختصاص يافته است.
كتاب، به زبان عربى و قبل از سال 387ق، نوشته شده است.
آنچه باعث اهميت كتاب شده، اين است كه نويسنده، اطلاعات مفيدى پيرامون اهالى مصر، انبيا و رسل مرتبط با آن، عالمان، فقيهان و مورخانى كه در آن زندگى كرده و نيز پادشاهان و وزرايى كه در آن حكومت كرده‌اند به دست داده است.
ساختار
كتاب، با مقدمه مصحح آغاز و مطالب، در چهل و سه عنوان ارائه گرديده است.
برخى از مطالب مطرح شده پيرامون برخى از موضوعات، بيشتر جنبه اساطيرى دارد تا تاريخى و مستند.
نويسنده، در بيان برخى از اخبار و فضايل مصر، از آيات قرآن كريم و روايات نبوى استفاده نموده است.
وى، فصلى را به ذكر تاريخ قنواتى كه رودخانه نيل را به درياى احمر متصل مى‌نمايند، اختصاص داده است و در ذكر فضايل اقتصادى مصر، به برترى وضعيت اقتصادى و معيشتى آن بر ساير مناطق تصريح كرده و به وجود خير و بركت، زراعت خوب و صنايع گوناگون در آن، از جمله پنبه‌ريسى، لباس‌دوزى، منسوجات پشمى، كاغذسازى، معادن و... اشاره نموده است.
گزارش محتوا
مقدمه مصحح، پس از ذكر زندگى‌نامه مختصرى از نويسنده و بررسى نسبت اين اثر به وى، به بيان روش نگارش كتاب، جايگاه نويسنده در ميان ساير مورخين و نسخ خطى موجود از كتاب، پرداخته است.
مطالب، با ذكر مواضعى از قرآن و روايات نبوى كه در آن‌ها اشاره‌اى به كشور مصر شده، همچون: «اهبطوا مصرا فان لكم ما سألتم»، «ا ليس لى ملك مصر و هذه الانهار تجرى من تحتى» و«ستفتح عليكم بعدى مصر فاستوصوا بقبطها خيرا»، آغاز گرديده و بعد از ذكر چندين دعا از برخى از انبياى الهى كه در مورد مصر وارد شده است و نيز گفتارهايى از برخى بزرگان و علما، همچون سعيد بن ابى هلال، عبد الله بن عمرو، ابو قبيل، كعب الاحبار، ابو بصره غفارى، عبد الله بن عمر كه در آن‌ها، كشور مصر توصيف گرديده، موارد زير، به ترتيب، اما به‌صورت مختصر، بيان شده است:
1. انبيايى كه در اين كشور به دنيا آمده‌اند: ابراهيم(ع)، اسماعيل(ع)، يعقوب(ع)، موسى(ع)، هارون(ع)، يوشع بن نون(ع)، دانيال نبى(ع)، ارميا(ع)، عيسى بن مريم(ع).
2. حكام مصر: هرمس(نبى، حكيم، ملك و اولين كسى بود كه بر روى سرب و قلع سكه زد. برخى، معتقدند كه وى، همان ادريس نبى(ع) مى‌باشد)، اراطس، انطوليوس، ابرخس، ثاون، ايرن، فيلون بزنطى و...
3. ملوكى كه پس از طوفان نوح تا بعث پيامبر(ص) در آن حكومت كرده‌اند: جمعا، پنجاه و سه نفرند كه اولين آن‌ها، بيصر بن حام بن نوح و آخرين نفر، هرقل رومى و كسرى فارسى مى‌باشد. سى و چهار نفر از ايشان، فرعون بوده و ادعاى الوهيت داشته‌اند.
4. ملوك پس از اسلام: اولين آن‌ها عمرو بن العاص مى‌باشد كه مصر را در سال دهم هجرى فتح نمود. چهارده تن از اين ملوك، از بنى هاشم، ده تن از قريش، دو تن از انصار، سى و هفت تن از ساير عرب و چهل و دو نفر، از موالى بوده‌اند.
5. خلفايى كه به مصر رفته‌اند: عبد الله بن زبير در زمان خلافت عثمان، معاوية بن ابى سفيان، مروان بن حكم و فرزندش عبد الملك، عمر بن عبد العزيز، مروان بن محمد و...
6. عمال خراج و قضات مصر تا سال سى‌صد و هفتاد و دو: عمال خراج، يازده تن بوده‌اند كه اولين آن‌هاعمرو بن العاص و آخرين ايشان، بلال بن مسعود، عبد الله بن خلف مرصدى، ثمامة بن ابى زاكى و على بن سعد مولى بوده‌اند و قضات، شصت و يك نفر بوده‌اند كه اولين آن‌ها قيس بن ابى عاص و آخرين نفر، على بن نعمان مى‌باشد.
7. اصحابى از پيامبر(ص) كه به مصر رفته و در آن‌جا وفات يافته‌اند: عقبة بن عامر، ابو بصره غفارى، خارجة بن حذافه، قيس بن ابى عاص و عبد الله بن حارث بن جَزء.
8. علما، روات حديث و طبقات آن‌ها كه در مصر بوده‌اند: يزيد بن ابى حبيب، عمرو بن حارث، ليث بن سعد، مفضل بن فضاله، عبد الله بن لهيعه، ورشدين بن سعد، عبد الله بن وهب، اشهب بن عبد العزيز و...
9. محدثين: حرملة بن يحيى، محمد بن رمح، عيسى بن حماد، يونس بن عبد الاعلى، عيسى بن مثرود، ربيع بن سليمان جيزى، يزيد بن سنان، بنو عبد الحكم، ابراهيم بن مرزوق، زكريا بن يحيى، بحر بن نصر بن سابق و...
10. مؤلفين: ايوب بن سليمان، عبد الغنى بن ابى عقيل، سعيد بن حفص، ابو النجا محمد بن مطهر، ابو علاثة بن ابى غسان و...
11. حافظين حديث: محمد بن احمد بن عبد الحميد، احمد بن رشدين، احمد بن زكريا اخو ميمون، على بن سعيد، محمد بن موسى حضرمى، احمد بن شعيب، حمزة بن محمد، سعيد بن عثمان، ابو منصور بن محمد و...
12. راويان اخبار، حديث و فقه: سعيد بن عفير، سعيد بن ابى مريم، عثمان بن صالح، خلف بن ربيعه، عبد الرحمن بن ميسره، احمد بن اخضر، احمد بن يحيى بن وزير، ابو زيد كبد و...
13. علماى نحو: عبد الملك بن هشام، محمود نحوى، ولاد بن محمد و فرزندش محمد بن ولاد، ابو زهره، احمد بن جعفر، محمد بن عبد الله بن ملطى، احمد بن محمد بن ولاد، ابو محمد نخشبى، احمد بن محمد نحاس و...
14. شعرا: ابو ذؤيب، نصيب، احوص، ابن قيس رقيات، ابو نواس حسن بن هانى، معلى الطائى، حبيب بن اوس، دعبل بن على، عبد الله بن زَبِير، نوفلى، ابو صعصعه، عوف بن محلم و...
15. متكلمين: حفص الفرد، اسماعيل بن يحيى مزنى، ابو سويد بن حسن بن حماد، ابو اذينه، ابراهيم بن سلام، محمد بن احمد بن منهال و احمد بن اسماعيل بن معمر.
16. نساب: هانى بن منذر، محمد بن احمد بن حداد، محمد بن يوسف، بجير بن يونان، محمد بن عبد الرحمن قيسى، محمد بن محمد قرشى و شبل بن عبد الله.
17. زهاد و واعظين: سليم بن عتر، حَيْوَة بن شريح، حجاج بن رئاب، سعيد بن اَدم، اسد بن موسى، ابو ربيع سائح، اويس خولانى، سليمان بن قاسم، على بن زياد، محمد بن نصر، ابو ربيع زبدى و...
18. اشراف و اولاد ابى طالب كه به مصر رفته‌اند: نويسنده، در اين بخش، به نقل از حسن بن ابراهيم بن زولاق، به اين نكته اشاره كرده است كه مصر، از زمان ورود محمد بن ابى بكر به آن، دار تشيع بوده است و اهل مصر، بيشتر به فتاوايى عمل مى‌كردند كه موافق نظر امام جعفر صادق(ع) باشد.
19. علويون مصر: قاسم بن ابراهيم بن رسى و فرزندش موسى بن قاسم، حسين بن زيدى، عبد الله بن على و برادرش ابو طيب احمد بن على، جعفر بن محمد وشائى، ابو جعفر مسلم بن عبيد الله، ابو على محمدى و...
20. عباسيان مصر: هارون بن محمد بن اسحاق بن موسى بن عيسى بن موسى بن محمد بن على بن عبد الله بن عباس كه امير مكه، قاضى، امام و عامل خراج آن بود و در سال 287ق، وفات يافت، فرزند وى، محمد بن هارون كه خطيب مصر بود.
21. شيعيان و بيوت معروف به تشيع: بيوت بنى لهيعه(شامل بيت عبد الله بن لهيعه و عباس بن لهيعه)، بنى نباته، بنى اسباط و بنى شلقان.
22. رباط و مساجد: در اين قسمت، خصوصيات برخى از مساجد و كاروان‌سراهاى معروف مصر و موقعيت جغرافيايى آن‌ها، توضيح داده شده است.
شهرهاى مصر و آنچه كه درون آن‌ها بوده است، امور عجيب و خارق العاده‌اى كه در مصر اتفاق افتاده، امور مربوط به رودخانه نيل، خواص خاك مصر، خراج مصر، مقبره‌هاى مصر و فضايل آن، البسه و مركب‌هايى كه در مصر معمول بوده است، اشربه و غذاهاى مصرى و ايام معروفى كه زراعت در آن‌ها سودمند است و... از ديگر مطالبى است كه توضحاتى پيرامون آن‌ها ارائه شده است.
احتمال مى‌رود نويسنده در بسيارى از موارد، از كتاب استاد خود، عمر بن ابى كندى، استفاده كرده باشد، زيرا در بسيارى از نوشته‌هاى اين اثر، با كتاب وى شباهت‌هايى وجود دارد. اين احتمال نيز خالى از قوت نيست كه مصادر آن دو، مشترك باشد.
وضعيت كتاب
فهرست آيات قرآنى، فهرست احاديث نبوى، فهرست اعلام، فهرست اسماء كتبى كه در متن وارد شده، فهرست اماكن، فهرست الفاظ اصطلاحى، فهرست امم، فهرست قبايل و طوايف، فهرست شعر، فهرست موضوعات و فهرست مصادر بحث و تحقيق، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط مصحح نوشته شده و در آن‌ها علاوه بر ذكر منابع، برخى از كلمات و عبارات متن توضيح داده شده است.
منابع
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور