پاسخ نغز
پاسخ نغز نام کامل این کتاب "بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض"است که در ردّ کتاب بعض فضائح الروافض نگاشته شده و آن را به اختصار، کتاب "نقض" میخوانند.
| پاسخ نغز | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ایرانی قمی، اکبر (زير نظر)
سازمان ملی جوانان (گردآورنده) قزوینی رازی، عبدالجلیل (نویسنده) رحمتی، محمدکاظم (اقتباس کننده) مختارپور قهرودی، علیرضا (زير نظر) |
| عنوان‌های دیگر | النقض [بازنویسی کتاب النقض اثر شیخ نصیرالدین عبدالجلیل قزوینی] |
| ناشر | اهل قلم |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1381 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-5568-84-6 |
| موضوع | اهل سنت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 212/5 /ر3پ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
روش عبدالجلیل در ذکر مطالب این گونه است که، نخست مطالبى از اصل کتاب بعض فضائح نقل مى‌کند و بعد پاسخ‌هاى خود را بیان مى‌کند. بخش عمده‌اى از مباحث کتاب، بحثهاى کلامى است که اینک اهمیت خود را از دست داده‌اند، براى خواننده امروزى دشوار است که بتواند محورى بودن این مطالب را در قرن ششم دریابد. به عنوان مثال رؤیت بارى تعالى در جهان واپسین یکى از این مسائل است که در این دوره نزاعها و خشونت‌هاى فراوانى به دنبال داشته است.
یکى از مباحث این کتاب ارتباط شیعیان با اسماعیلیان است. سواى اختلاف‌هاى جدى میان این دو، نفرت عمومى از اسماعیلیه بدان حد است که عبدالجلیل نیز متأثر از چنین فضایى هیچ تمایلى براى نقد مطالب متداول درباره اسماعیلیه نشان نداده است. خواننده امروز مى‌باید به این نکته توجه داشته باشد که امکان همدلى عبدالجلیل با اسماعیلیه نبوده است. اما بسیارى از اینگونه ادعاها نادرست است و در این تلخیص تنها از باب آشنایى، از این مطالب سخن رفته است و بیشتر این مطالب صحت نداشته و باید براى دریافت واقعیت به آثار تحقیقى نوشته شده در این موضوع رجوع نمود.
کتاب نقض به «ادبیات جدلى» تعلق دارد. خاستگاه این ادبیات به اختلاف بر سر مسئله امامت باز مى‌گردد. بعد از وفات پیامبر میان امت بر سر آنکه چه کسى بعد از آن بزرگوار عهده‌دار امور امت خواهد شد، اختلاف در گرفت. عده‌اى به سخنان پیامبر استناد کرده و از نص یا انتخاب صریح پیامبر در این باره سخن گفتند و از على-علیه‌السلام- به عنوان فرد منصوص سخن گفتند.
گروه دیگر این مسئله را نفى کردند یا از عدم دلالت کافى تصریحات سخن گفتند. این دو جریان به تشیع و تسنن معروف شدند. این اختلافات در طى زمان باعث پدید آمدن ادبیات خاصى به نام «ادبیات جدلى» شد. هر یک از افراد این دو گروه به نگارش کتاب‌هایى در رد دعاوى دیگرى پرداختند. مثلاًادیب معتزلى جاحظ (متوفى 255 ق) آثارى با عنوان الردّ على الروافض نگاشت و در آنها به نقد دیدگاه‌هاى شیعه در مسئله امامت پرداختند. از متکلمان امامى، مى‌توان به هشام بن حکم، و فضل بن شاذان نیشابورى اشاره کرد که آثارى در دفاع از اندیشه امامت از منظر شیعه تحریر کردند.
ویژگى‌ها
کتاب نقض یکى از معدود منابعى است که از وضعیت تشیع در رى و قرن ششم اطلاعات منحصر به فردى در اختیار ما قرار مى‌دهد. از طریق این کتاب مى‌توانیم به مشکلات فکرى و سیاسى شیعه در این قرن آگاهى یابیم.
همچنین این کتاب نمونه‌اى است از نثر فارسى قرن ششم که مى‌توان مراحل تحول آن را دریافت که از این حیث اهمیت خاص خود را دارد. در بعضى موارد عبدالجلیل اطلاعاتى در مورد فرهنگ، عقاید و وضعیت سیاسى زمان خود به ما مى‌دهد که بسیار مهم مى‌باشند.
کتاب نقض از نظر تاریخى هم جزء نادرترین متون شیعى است که نماینده دو جریان اخبارى و اصولى‌گرى در تاریخ فکرى شیعه است. این دو جریان حاصل رویکردهاى متفاوت به حدیث و اولویت دادن به عقل یا نقل است. همچنین حاوى مواردى از اختلافات کلامى میان شیعه و اشاعره است. مثلاًدر آغاز کتاب، قزوینى روایت شقّ صدر (داستانى که در آن گفته شده است، سینه پیامبر را در سنین کودکى، فرشته‌اى باز کرده و قلب آن حضرت را شستشو داده است) را رد مى‌کند و یا در مسئله عصمت انبیاء- که بر طبق عقیده شیعه، انبیاء قبل از بعثت نیز معصوم هستند- به نگارش کتاب زلّة الانبیاء (خطاهاى انبیاء) از سوى یکى عالمان اهل سنت اشاره کرده و آن را رد مى‌کند.
از حیث جغرافیایى، کتاب نقض، متنى منحصر به فرد است که اطلاعات گرانبهایى از محلات شهر رى در قرن ششم به دست مى‌دهد.
وضعیت علمى شیعه و مدارس مشهور آنها یکى از مطالب مورد توجه قزوینى است و او اطلاعات ارزشمندى در این باره آورده است. نکته جالب توجه، نحوه اداره و شیوه تحصیل علم در این مدارس است. قزوینى اشاره کرده که هر یک از این مدارس، موقوفاتى داشته که از محل درآمد آنها خرج اهل علم تأمین مى‌شده است. در این مدارس عده‌اى قرآن ختم می‌کردند و در هر روز نماز به پنج وقت خوانده مى‌شده است. مجلس وعظ نیز به طور منظم هر هفته یک یا دو بار برقرار بوده است. در این ادوار، واعظان به لقب مذکر مشهور بوده‌اند. یکى از عادت‌هاى جالب و رایج در این مدارس، وجود محلى به نام موضع مناظره بوده که عالمان به بحث و جدل در باب عقاید خود مى‌پرداختند و طبعا مردم عادى ناظر این بحث‌ها بودند.
در زمانى که کتاب نقض به رشته تحریر در آمد، جامعه اسماعیلیه در دوران جدیدى بسر مى‌برد. بعد از مرگ المستنصر بالله (در سال 478 ق) اسماعیلیه به دو گروه تقسیم شدند؛ اسماعیلیان نزارى و مستعلویه. اسماعیلیان ایران به هوادارى نزار برخاستند و مصر مقر فاطمیان، امامت مستعلى را پذیرفت.
کتاب نقض علاوه بر اشارت‌هاى فراوان به درگیرى کلامى میان شیعیان امامى با اسماعیلیه به فعالیت‌های نظامى امراء شیعه در مقابله با اسماعیلیه نیز اشاراتى دارد.
اندیشه‌هاى قزوینى
یکى از خصوصیات مهم کتاب قزوینى، اندیشه‌هاى تقریبى وى است.قزوینى در مسائل اختلافى میان شیعه و اهل سنت بدون آنکه از مواضع شیعى عدول کند، تفاسیرى ارایه مى‌دهد که نوعى دیدگاه تقریبى را نشان مى‌دهد. این دیدگاه خاص قزوینى نبوده و به عنوان یک جریان فکرى در جامعه شیعه رى مطرح بوده است.
مرحوم میرجلال‌الدین حسینى ارموى معروف به محدث ارموى درباره این اثر ارزشمند کتابى تألیف کرده و آن را مقدمه نقض و تعلیقات نام نهاده است.
معرفى کتاب پاسخ نغز
پاسخ نغز، بازنویسى کتاب ارزشمند النقض می‌باشد اما از آن جا که بسیارى از مباحث النقض بحثهاى کلامى است که براى خوانندگان امروزى جذابیت کمترى دارد در این کتاب این مطالب حذف شده همچنین در مواردى مباحث تکرار شده و در بخش‌هایى که مؤلف به بیان اسامى و نامهاى عالمان شیعى پرداخته و بسیارى از آنها براى خوانندگان امروزى غریب و ناآشنا مى‌باشند، این مطالب همراه با برخى مباحث فقهى حذف گردیده است.
برخى عناوین اثر حاضر عبارتند از:
نگاهى به اوضاع دینى، سیاسى فرهنگى در قرن ششم، شیعیان رى در عهده سلجوقیان، مؤلف کتاب نقض، اهمیت کتاب نقض، کتاب نقض در نگاه بزرگان، تقیّه، روشى عقلانى ففتوحات و نقش خلفا، انکار فضایل على(ع)، مجاهدت‌هاى على، دلیل نادرستى مذهب شیعیان فشیعیان و صحابه، علم غیب امامان، شیعیان و تفسیر قرآن، دیدگاه شیعه در مورد بیعت سقیفه، تهمت‌هاى ناروا به صحابه، پدیدآورندگان تشیع فکرامت اهل‌بیت، علت نگارش کتاب بعض فضائح، اصول تشیع، امامت در نزد شیعیان، مقام على در نزد شیعه، پیروى از سنت پیامبر، ایمان ابوطالب، انتظار قائم، نام على در قرآن و....
نسخه شناسى
پاسخ نغز به کوشش آقاى محمدرضا رحمتى تهیه گردیده و در قطع رقعى با جلد شومیز در 115 صفحه براى بار نخست در سال 1381 هجرى شمسى توسط مؤسسه فرهنگى اهل قلم، تهران منتشر شده است.
منابع:
1-مقدمه آقاى محمد کاظم رحمتى (بازنویس کننده النقض)
2- حسینى ارموى، میر جلال‌الدین؛ مقدمه نقض و تعلیقات آن.