بازنگری در تاریخ بلاغت مدرسی: تفاوت میان نسخه‌ها

| پیش از =

}}

==ساختار==

علم بلاغت در تاریخ مسلمانان چه مسیری را طی کرده است؟ فرازوفرود این جریان در چه زمینه و زمانه‌ای رخ داده است؟ در کدام بخش از تاریخ بلاغت، شاهد بروز خلاقیت در میان ناقدان و بلاغیان خود بوده‌ایم؟ نسبت میان علوم دیگری چون کلام، اصول فقه و ... چه بوده است؟ سؤالاتی از این قبیل که به قلمرو تاریخ اندیشۀ بلاغی تعلق دارد، در حال حاضر فاقد پاسخی شایسته و علمی و دقیق است. برای به دست‌آوردن پاسخ دقیق این پرسش‌ها، راهی جز ترسیم «نقشۀ راهی» برای علم بلاغت وجود ندارد. با ترسیم این نقشه تا آنجا که امکان داشته باشد، می‌توان گزارشی لحظه‌به‌لحظه از تحولات و اوج‌وفرودهای این علم به دست داد. با رسم این نقشۀ راه، می‌توان درک کرد که ویژگی‌های هر دوره در تاریخ بلاغته بوده است، چه مسیری پیموده است، میان گفتمان بلاغت با گفتمان‌های دیگری چون کلام و فلسفه و ... چه بوده است و سرانجام اینکه چه ارتباطی میان تحولات علم بلاغت با تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی وجود دارد؟

نویسنده در این کتاب کوشیده تا بخشی از تاریخ اندیشۀ بلاغی در قرن هفتم و هشتم را به نگارش درآورد؛ البته با یک توضیح و یک قید: به سبب وسعت منابع و پیچیدگی کار و نوسفربودن نگارنده در این راه، کوشیده تا تنها به شرحی نظری دربارۀ شکل‌گیری برخی ساختارها و مفاهیم بسنده کند. در واقع این کتاب دو مرحله از آن چیزی که دربارۀ بلاغت مسلمانان در ایران پژوهش می‌شود، فاصله دارد و اگر قوتی در آن وجود داشته باشد، همین است. مرحلۀ نخست فاصله‌گیری، پرداختن به تاریخ است. و مرحلۀ دوم فاصله‌گیری، عبارت از این است که کوشش می‌شود تا نه به تاریخ بلاغت، بلکه به تاریخ اندیشۀ بلاغی نزدیک شود.

از فصل سوم نویسنده کوشیده تا وارد مسائل فنی بلاغت شود. در این فصل که دو بخش تشکیل شده، به تاریخ شکل‌گیری و تقسیم‌شدن سه علم معانی و بیان و بدیع پرداخته شده است. این موضوعات سراسر بنیادین‌اند؛ اما تا زمانی که به‌درستی دانسته نشود این سه علم با هم چه نسبتی داشته‌اند و چگونه این نسبت در درازنای زمان دچار تحول شده است، چگونه می‌توان از مسائل درونی هر کدام از این سه علم بحث کرد؟ با توجه به این ضرورت، بخش یکم به شرح جدایی دو علم معانی و بیان از یکدیگر اختصاص داده شده است. در بخش دوم این فصل نیز کوشیده شده حرکت تدریجی استقلال و جدایی علم بدیع نشان داده شود. در واقع در این فصل تاریخ شکل‌گیری سه علم معانی، بیان و بدیع بازنگری شده است که این مهم از راه به‌دست‌دادن روایتی از جدایی این علم‌ها از یکدیگر امکان‌پذیر می‌شود.