شهنشاه‌نامه: تاریخ منظوم مغولان و ایلخانان از قرن هشتم هجری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شهنشاه‌نامه: تاریخ منظوم مغولان و ایلخانان از قرن هشتم هجری''' تألیف احمد تبریزی، منظومه ی حماسی - تاریخی شهنشاه نامه - سروده ی احمد تبریزی، یکی از نخستین آثار در دوره ی شکل گیری تاریخ های منظوم است که کار نظم آن در سال 738 هجری با پایان رسیده است. در این منظومه احوال چنگیزخان، اجداد و جانشینان او تا دو سال بعد از مرگ سلطان ابوسعید روایت شده است. یکی از ویژگی های ادبی برجسته ی شهنشاه نامه، کوشش آگاهانه ی شاعر برای سره‌نویسی است که این منظومه را به اثری منحصر به فرد در زبان فارسی تبدیل ساخته است.

در دوره ی مغول و ایلخانی، تاریخ نگاری مورد توجه و حمایت ایلخانان مغول قرار گرفت و رونق بسیاری یافت و آثار تاریخی مهم و ارزشمندی در این دوران نگاشته شد. به دنبال این نهضت، شاهنامه سرایی تاریخی نیز رواج چشمگیری پیدا کرد و تاریخ های منظوم بسیاری سروده شد. از آنجایی که در این گونه منظومه ها، وقایع و رویدادهای تاریخی به نظم کشیده می شود، این آثار علاوه بر ارزش ادبی، از جنبه ی بازسازی گذشته ی تاریخی نیز منبعی درخور توجه محسوب می شود. حماسه ی تاریخی شهنشاه نامه که احمد تبریزی آن را در سال 738 ه. ق در دربار سلطان ابوسعید بهادرخان سروده است، یکی از این شاهنامه‌های تاریخی است. تنها نسخه ی موجود از این منظومه در کتابخانه ی ملی بریتانیا نگهداری می شود. لوح فشرده ی این اثر در سال 1388 با پیگیری دکتر ایمانپور- استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد - در اختیار مصححان قرار گرفت. پس از استنساخ اولیه دستنویس، در سال 1390 کار تصحیح اثر به طور جدی آغاز گردید و متن استنساخ شده با نسخه ی اصلی مقابله شد تا ابهامات آن رفع و اصلاح شود. یکی از مشکلات اصلی این تصحیح، تک نسخه بودن اثر بود. به همین دلیل کشف و دریافت برخی از ابهامات و ایرادات دشوار بود و دقت و بررسی بسیاری را می طلبید. به همین جهت متن بارها با دست نویس مقابله شد تا ابهامات و اشکلات مورد نظر رفع شود. در اواخر کار با آگاهی از اینکه نسخه ی اصلی با کیفیت بالا، به صورت آنلاین در سایت کتابخانه ی بریتانیا قرار گرفته است، بار دیگر کل متن با نسخه ی آنلاین مقابله شد تا حتی المقدور بدخوانی‌ها و ایرادات متن برطرف شود. در دور نهایی، تمام متن با آثار تاریخی مرتبط با هر بخش تطبیق داده شد که در حل بسیاری از ابهامات تاریخی متن و به خصوص فهم ضبط درست اعلام راهگشا بود. همچنین برای بررسی ویژگی های زبانی، ادبی و تاریخی اثر، بارها و بارها ابیات شهنشاه نامه خوانده و با آثار حماسی و تاریخی مقایسه شد. علاوه بر این برای کمک به فهم بهتر مسائل تاریخی و سیر داستانی اثر، خلاصه‌ای از رویدادها و حوادث شهنشاه نامه فراهم گردید.

در مقدمه ی کتاب علاوه بر معرفی نسخه و منظومه ی شهنشاه نامه و شاعر آن، برخی از ویژگی های زبانی، ادبی و هنری مهم و برجسته ی اثر نیز ذکر شده است. همچنین برای نشان دادن قدرت شاعری احمد تبریزی و میزان الگو پذیری او از دیگر آثار حماسی، شهنشاه نامه و شاهنامه ی فردوسی از نظر ویژگی های زبانی، تصویر آفرینی‌ها و درونمایه‌های مشترک با یکدیگر مقایسه و چگونگی به کار گرفتن شخصیت‌های شاهنامه در شهنشاه نامه بررسی شده است. سپس پاره‌ای از خصائص تاریخی اثر و اهمیت آن از این جنبه مطرح گردیده است. در پایان رسم الخط نسخه و شیوه ی تصحیح متن ارائه شده است تا راهنمای خوانندگان در خوانش بهتر متن و استفاده ی دقیق تر از پاورقی‌ها و تعلیقات باشد. در بخش تعلیقات کتاب، برخی از ابیات مبهم و نکات تاریخی مهم شرح داده شده و ابیاتی که شاعر از دیگران در اثرش تضمین کرده، تا حد ممکن مشخص شده است. یکی از مهم ترین مواردی که در تعلیقات مطرح شده، توضیح تفاوت ضبط اسامی اعلام اشخاص و اماکن در متون تاریخی مختلف است که خواننده را در شناخت صورت صحیح نام ها یاری می نماید. در پایان کتاب فهرست دقیقی از ابیات تضمینی، اعلام اشخاص، اماکن جغرافیایی، قبایل و خاندان‌ها و برخی از موارد خاص ارائه شده است.<ref> [https://www.historylib.com/books/2370 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>