فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی: تفاوت میان نسخه‌ها

فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۵

۹۴۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۲ نوامبر ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Hbaghizadeh

دیوان‌سالاران، مدیران

۱۴۶٬۵۰۳

ویرایش

@@ خط ۲۷: / خط ۲۷: @@
 | پیش از =
 }}
-'''فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی''' تألیف سید صادق گوهرین؛ این کتاب، همان گونه که در عنوان آمده است، فرهنگ لغات، اصطلاحات، کنایات و تعییرات مثنوی معنوی است و بار نخست در سال ۱۳۳۷ چاپ و منتشر شده است. نگارنده در معرفی این پژوهش می‌نویسد: سعی کرده است لغات مشکل کتاب که عدم توجه به آن‌ها معانی اشعار را مبهم و نامفهوم می‌کند و یا لغاتی که سرایندۀ اشعار در معانی خاص به کار برده است و کنایات اصطلاحات و لغات نادر و غریبی که در تغییر معانی جُمل موثر است بیاورد و معانی هر یک از این لغات با دقت و موشکافی بسیار، تعیین و از حیث نوع زبان که فارسی است یا عربی و ترکی واز لحاظ موضوع که طبی است يا نجومی و نوع ترکیب و طرز استعمال و تطبیق با قواعد زبان و تشخیص اصول معانی و بیان و... مورد غور و بررسی واستقصا، قرار دهد و تا آنجا که ممکن بوده از دواوین شعرای سلف، مانند منوجهری، سنایی، مسعود سعد، خاقانی، نظامی و عطار و کتاب‌های نثر گذشتگان چون تاریخ بیهقی، کلیله و دمنه،اسرارالتوحید، جوامع‌الحکایات و نظایر آن‌ها نیز شواهدی برای هر یک از لغات ذکر نماید. مؤلف در مقدمه کتاب تصریح دارد که اين کتاب شامل همۀ لغات مثنوی نیست و تنها واژه‌های ذیل را از سراسر شش دفتر استخراج و به همان شیوه‌ای که متذکر شد، به صورت
+'''فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی''' تألیف [[گوهرین، سید صادق|سید صادق گوهرین]]؛ این کتاب، همان گونه که در عنوان آمده است، فرهنگ لغات، اصطلاحات، کنایات و تعییرات [[مثنوی معنوی]] است و بار نخست در سال ۱۳۳۷ چاپ و منتشر شده است. نگارنده در معرفی این پژوهش می‌نویسد: سعی کرده است لغات مشکل کتاب که عدم توجه به آن‌ها معانی اشعار را مبهم و نامفهوم می‌کند و یا لغاتی که سرایندۀ اشعار در معانی خاص به کار برده است و کنایات اصطلاحات و لغات نادر و غریبی که در تغییر معانی جُمل موثر است بیاورد و معانی هر یک از این لغات با دقت و موشکافی بسیار، تعیین و از حیث نوع زبان که فارسی است یا عربی و ترکی واز لحاظ موضوع که طبی است يا نجومی و نوع ترکیب و طرز استعمال و تطبیق با قواعد زبان و تشخیص اصول معانی و بیان و... مورد غور و بررسی واستقصا، قرار دهد و تا آنجا که ممکن بوده از دواوین شعرای سلف، مانند [[منوچهری، احمد بن قوص|منوچهری]]، [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]]، [[مسعود سعد سلمان|مسعود سعد]]، [[خاقانی شروانی|خاقانی]]، [[نظامی، الیاس بن یوسف|نظامی]] و [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] و کتاب‌های نثر گذشتگان چون [[تاریخ بیهقی]]، [[کلیله و دمنه]]، [[أسرار التوحيد في مقامات الشيخ أبي‌سعيد|اسرار التوحید]]، [[متن انتقادی جوامع الحكايات و لوامع الروايات|جوامع‌ الحکایات]] و نظایر آن‌ها نیز شواهدی برای هر یک از لغات ذکر نماید. مؤلف در مقدمه کتاب تصریح دارد که اين کتاب شامل همۀ لغات مثنوی نیست و تنها واژه‌های ذیل را از سراسر شش دفتر استخراج و به همان شیوه‌ای که متذکر شد، به صورت فرهنگ، تنظیم و تدوین کرده است:
-فرهنگ، تنظیم و تدوین کرده است:
-۱. لغات فارسی: لغات مشکل فارسی، لغاتی که مولانا در مثنوی در معانی خاص به کار برده؛ لغات مرکب از فارسی و عربی، فارسی و ترکی، اسامی خاص که در معنی عام استعمال شده، لغاتی که از آواز حیوانات و سایر موجودات تقلید شده است؛ ۲. لغات عربی: لغات مربوط به مطالب تاریخی و یا موضوعات دینی و اجتماعی، لغات فقهی، القاب و اسامی اشخاص و کتب و آثار؛ ۳. لغات ترکی؛ ۴. استعارات و کنایات خاص مثنوی؛ ۵. لغات و اصطلاحات طبی؛ ۶ لغات و اصطلاحات نجومی؛ ۷. لغات مأخوذ از قرآن کریم و احادیث مصطفی(ص) که به صورت لغت مفرد استعمال شده‌است؛ ۸. ترکیبات و تصرّفات دستوری؛ ‎.٩‏ لغات و اصطلاحات عرفانی که مولانا برای هر یک تعبیر خاصی آورده است؛ ۱۰. شرح اسما واماکن مثنوی.
+۱. لغات فارسی: لغات مشکل فارسی، لغاتی که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] در معانی خاص به کار برده؛ لغات مرکب از فارسی و عربی، فارسی و ترکی، اسامی خاص که در معنی عام استعمال شده، لغاتی که از آواز حیوانات و سایر موجودات تقلید شده است؛
-روش تدوین و ترتیب اين اثر بدین گونه است که پس از استقصا و استخراج لغات؛ ابتدا یک لغت را به شیوه‌ای که در کتب فرهنگ مرسوم است، به ترتیب حروف الفبایی و با خط درشت آورده و به دنبال آن در داخل پرانتز و با علایم اختصاری نوع لغت و موضوع آن را نشان داده است. سپس معنی لغت، مطابق معنای اصلی و لغوی آن، بیان گردیده و در ادامه، معنی مورد نظر مولانا مطابق آنچه در مثنوی استعمال شده آورده و بعد بیت مثنوی که اين لغت در آن به کار رفته، به عنوان شاهد مثال ذکر کرده است. اگر یک لغت، در چندین جای مثنوی و در چندین معنی به کار رفته همه آن معناها را به ترتیب شماره و با ذکر ابیات شاهد مثال، توضیح داده و غالبا برای هر مورد مثال یا مثال‌هایی از منابع نظم و نثر فارسی نیز نقل نموده است. نشانی ابیات مثنوی، عموماً طبق سه نسخۀ مشهور عصر نویسنده؛ یعنی نسخۀ نیکلسون، مثنوی چاپ بروخیم و مثنوی کلالۀ خاور قید گردیده است. لغات قرآنی و حدیثی را با ذکر کل آیه و حدیث، همراه با ترجمه و نشانی آن آورده و لغات و تعبیراتی را که به برخی از وقایع تاریخی اشاره دارد نیز با نقل مختصر واقعه، توضیح داده است.
+۲. لغات عربی: لغات مربوط به مطالب تاریخی و یا موضوعات دینی و اجتماعی، لغات فقهی، القاب و اسامی اشخاص و کتب و آثار؛
-مؤلف بارها یادآور شده که در فرایند اين کار از نظر و نظارت و راهنمایی استادان بزرگی
+۳. لغات ترکی؛
-چون دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر و محمد معین برخوردار بوده و گویا مراحلی از کار از نظر
+۴. استعارات و کنایات خاص مثنوی؛
+۵. لغات و اصطلاحات طبی؛
+۶ لغات و اصطلاحات نجومی؛
+۷. لغات مأخوذ از قرآن کریم و احادیث مصطفی(ص) که به صورت لغت مفرد استعمال شده‌است؛
+۸. ترکیبات و تصرّفات دستوری؛ ‎.
+٩‏. لغات و اصطلاحات عرفانی که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] برای هر یک تعبیر خاصی آورده است؛
+۱۰. شرح اسما واماکن [[مثنوی معنوی|مثنوی]].
+روش تدوین و ترتیب اين اثر بدین گونه است که پس از استقصا و استخراج لغات؛ ابتدا یک لغت را به شیوه‌ای که در کتب فرهنگ مرسوم است، به ترتیب حروف الفبایی و با خط درشت آورده و به دنبال آن در داخل پرانتز و با علایم اختصاری نوع لغت و موضوع آن را نشان داده است. سپس معنی لغت، مطابق معنای اصلی و لغوی آن، بیان گردیده و در ادامه، معنی مورد نظر مولانا مطابق آنچه در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] استعمال شده آورده و بعد بیت مثنوی که اين لغت در آن به کار رفته، به عنوان شاهد مثال ذکر کرده است. اگر یک لغت، در چندین جای مثنوی و در چندین معنی به کار رفته همه آن معناها را به ترتیب شماره و با ذکر ابیات شاهد مثال، توضیح داده و غالبا برای هر مورد مثال یا مثال‌هایی از منابع نظم و نثر فارسی نیز نقل نموده است. نشانی ابیات [[مثنوی معنوی|مثنوی]]، عموماً طبق سه نسخۀ مشهور عصر نویسنده؛ یعنی [[شرح مثنوی معنوی مولوی (نیکلسون)|نسخۀ نیکلسون]]، [[مثنوی معنوی (چاپ بروخیم)|مثنوی چاپ بروخیم]] و [[مثنوی معنوی با هفت کتاب نفیس دیگر|مثنوی کلالۀ خاور]] قید گردیده است. لغات قرآنی و حدیثی را با ذکر کل آیه و حدیث، همراه با ترجمه و نشانی آن آورده و لغات و تعبیراتی را که به برخی از وقایع تاریخی اشاره دارد نیز با نقل مختصر واقعه، توضیح داده است.
+مؤلف بارها یادآور شده که در فرایند اين کار از نظر و نظارت و راهنمایی استادان بزرگی چون [[دهخدا، علی‌اکبر|دهخدا]]، [[فروزانفر، بدیع‌الزمان|بدیع‌الزمان فروزانفر]] و [[معین، محمد|محمد معین]] برخوردار بوده و گویا مراحلی از کار از نظر
 آن‌ها نیز می‌گذشته است.