۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - ' ' به ' '
جز (جایگزینی متن - '==منبع مقاله==' به '==منابع مقاله==') |
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
[[قطامش، عبدالمجید]] (محقق) | [[قطامش، عبدالمجید]] (محقق) | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =/ح8د4 / 6519 PN | | کد کنگره =/ح8د4 / 6519 PN | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| ناشر = دار المعارف | | ناشر = دار المعارف | ||
| مکان نشر =مصر - قاهره | | مکان نشر =مصر - قاهره | ||
| سال نشر = 2007م. | | سال نشر = 2007م. | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE24003AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE24003AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =چاپ | | چاپ =چاپ سوم | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =2 | | تعداد جلد =2 | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مشتمل بر 1200 ضرب‌المثل بر وزن «افعل من«در 25 باب به ترتیب حروف الفبا، باب 29 آن به ضرب‌المثل‌های مولّد (نوخاسته) اختصاص یافته که شمار آنها از 500 مثل در می‌گذرد، همراه با ذکر خرافات، اساطیر، ایام العرب و استشهاد به شواهد شعری و بیان نکات لغوی و نحوی با ذکر سلسله سند روایت‌ها. این کتاب | مشتمل بر 1200 ضرب‌المثل بر وزن «افعل من«در 25 باب به ترتیب حروف الفبا، باب 29 آن به ضرب‌المثل‌های مولّد (نوخاسته) اختصاص یافته که شمار آنها از 500 مثل در می‌گذرد، همراه با ذکر خرافات، اساطیر، ایام العرب و استشهاد به شواهد شعری و بیان نکات لغوی و نحوی با ذکر سلسله سند روایت‌ها. این کتاب پس از امثال ابن سلام مهم‌ترین مرجع امثال نویسی است که در تدوین آثار متأخرتر به‌ویژه مجمع الامثال میدانی (518 هجری) تأثیر بسزایی داشته است <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45553/142 ر.ک: ملاابراهیمی، عزت، ص 142- 143]</ref>. | ||
===نام کتاب=== | ===نام کتاب=== | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
====ملاحظات شکلی==== | ====ملاحظات شکلی==== | ||
استحکام تألیف: کتاب در ترتیب اقسام و ترابط و تسلسل آنها از ارتباط محکمی برخوردار است به گونه‌ای که حمزة با مقدمه‌ای کافی از أمثال افعال آغاز می‌کند و پس از آن این مطالب را به اقسامی مترابط تقسیم می‌کند. وی در بخش اول این تقسیمات امثال عربیه را جاری می‌کند که موضوع این کتاب است. در بخش دوم، امثال مولده را، در بخش سوم کلماتی را که در کلام هست و جاری مجرای امثال است؛ این کلمات همان کلمات مکنی و مبنی و مثنی هستند. او در بخش چهارم، به خرافات(اساطیر) عرب و | استحکام تألیف: کتاب در ترتیب اقسام و ترابط و تسلسل آنها از ارتباط محکمی برخوردار است به گونه‌ای که حمزة با مقدمه‌ای کافی از أمثال افعال آغاز می‌کند و پس از آن این مطالب را به اقسامی مترابط تقسیم می‌کند. وی در بخش اول این تقسیمات امثال عربیه را جاری می‌کند که موضوع این کتاب است. در بخش دوم، امثال مولده را، در بخش سوم کلماتی را که در کلام هست و جاری مجرای امثال است؛ این کلمات همان کلمات مکنی و مبنی و مثنی هستند. او در بخش چهارم، به خرافات(اساطیر) عرب و مهره‌ها و سنگ‌ها در نظر آنان می‌پردازد و این مورد، با معانی، مثال و موضوعات آن، ارتباط محکمی دارد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=34&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص34]</ref> | ||
ترتیب الفبایی: حمزه امثالش در | ترتیب الفبایی: حمزه امثالش در این کتاب را به ترتیب الفبایی چیده است و خودش در مقدمه علت این چینش را سهولت دستیابی خواننده به مطالب کتاب بیان کرده است. پس از حمزه، [[عسکری، حسن بن عبدالله|عسکری]] در [[جمهرة الأمثال|جمرة الامثال]] و [[میدانی]] در [[مجمع الامثال]] و [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]] در مستقصی الامثال نیز ازاین‌روش پیروی کردند. نکته قابل ملاحظه این است که وی، در ارائه ترتیب کلمات بر اساس الفبا فقط به حرف اول کلمه نظر داشته است و به ترتیب در حرف‌های دوم و سوم کلمه در ارائه چینش کتاب، اعتنایی نکرده است. به این دلیل است که در این کتاب، مثال «ابصر من فرس «قبل از «أبأی من حنیف الحناتم «ذکر شده یا مثلاً مثال «ابر من فلحس «پیش از «أبخل من مادر«آمده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=34&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص34-35]</ref> | ||
استقصا و شمول: به نظر می‌رسد نویسنده، تمام تلاشش را در راستای کثرت و شمول مطالب کتاب به کار برده است. خودش نیز در باب 28 کتاب می‌نویسد: «تمت الابواب الثمانیة و العشرون المنسقة علی ولاء حروف المعجم، بما أمکن من الاستقصاء فی استیفاء امثال کل باب، الا ما طرحته خلالها من ذکر الامثال التی تجی بالصلات، فلم أجی بها لکثرتها...«وی همچنین امثالی را از محمد بن حبیب و قاسم بن سلام و دیگران ذکر کرده که معنایی در تفسیر آنها یافت نمی‌شود ولی به دلیل اینکه سعی وی در جمع تمام مطالب بوده، این موارد را هم آورده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=35&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص35-36]</ref> | استقصا و شمول: به نظر می‌رسد نویسنده، تمام تلاشش را در راستای کثرت و شمول مطالب کتاب به کار برده است. خودش نیز در باب 28 کتاب می‌نویسد: «تمت الابواب الثمانیة و العشرون المنسقة علی ولاء حروف المعجم، بما أمکن من الاستقصاء فی استیفاء امثال کل باب، الا ما طرحته خلالها من ذکر الامثال التی تجی بالصلات، فلم أجی بها لکثرتها...«وی همچنین امثالی را از محمد بن حبیب و قاسم بن سلام و دیگران ذکر کرده که معنایی در تفسیر آنها یافت نمی‌شود ولی به دلیل اینکه سعی وی در جمع تمام مطالب بوده، این موارد را هم آورده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=35&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص35-36]</ref> | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
تفسیر و شرح کامل از امثال: وی اخباری را که درباره امثال و تفصیلات آنهاست ذکر می‌کند. سپس با استفاده از علمای لغت و معانی، شرحی وافی از کلمات غریبه آنها می‌دهد. سپس مثال‌های دیگری را ذکر می‌کند که به لحاظ معنایی با مثال مورد شرحش، مرتبط است. وی همچنین از احادیث نبوی شریفه و اشعار مشهور برای مثل‌هایی که ذکر می‌کند، استشهاد می‌آورد. برای نمونه می‌توان به مثال‌های اجود من حاتم، احمق من هبنقة، احمق من جحا، احمق من دغة مراجعه کرد تا کیفیت استیفای بیان و تفسیر با ذکر نوادر مختلف از بخشش حاتم و بی‌عقلی احمق‌های مذکور در مثل‌ها، توسط حمزه بن حسن را دید.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=36&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص36-37]</ref> | تفسیر و شرح کامل از امثال: وی اخباری را که درباره امثال و تفصیلات آنهاست ذکر می‌کند. سپس با استفاده از علمای لغت و معانی، شرحی وافی از کلمات غریبه آنها می‌دهد. سپس مثال‌های دیگری را ذکر می‌کند که به لحاظ معنایی با مثال مورد شرحش، مرتبط است. وی همچنین از احادیث نبوی شریفه و اشعار مشهور برای مثل‌هایی که ذکر می‌کند، استشهاد می‌آورد. برای نمونه می‌توان به مثال‌های اجود من حاتم، احمق من هبنقة، احمق من جحا، احمق من دغة مراجعه کرد تا کیفیت استیفای بیان و تفسیر با ذکر نوادر مختلف از بخشش حاتم و بی‌عقلی احمق‌های مذکور در مثل‌ها، توسط حمزه بن حسن را دید.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=36&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص36-37]</ref> | ||
استطراد لطیف و خوشایند با ذکر متون ادبی و بحث‌های لغوی: مثلاً در مثال «أجود من الجواد المبر «حمزه استطراد کرده و تعدادی از متون ادبی رفیع را از نثر و شعر در وصف اسب خوب(الفرس الجید) آورده است. یا در مثال‌های «اخبث من ذیب الخمر، و | استطراد لطیف و خوشایند با ذکر متون ادبی و بحث‌های لغوی: مثلاً در مثال «أجود من الجواد المبر «حمزه استطراد کرده و تعدادی از متون ادبی رفیع را از نثر و شعر در وصف اسب خوب(الفرس الجید) آورده است. یا در مثال‌های «اخبث من ذیب الخمر، و أخبث من ذیب الغضا«با ذکر کلمات بلیغی در وصف انواع حیوانات و درختان، استطراد کرده است... .<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=23&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص23-37]</ref> | ||
اظهارنظر در مورد برخی ضرب‌المثل‌ها با ذکر آنچه در قلوب و زبان‌های شخصیت‌های محلی یا زمانی وجود دارد و نسل به نسل و سینه‌به‌سینه منتقل شده: این امر با بیان قبایل و شهرها یا زمانی که این سخن‌ها در آنجا یا توسط آن شخص بیان شده، صورت می‌پذیرد. حمزه در توصیف برخی امثال، متذکر این می‌شود که این‌ها از امثال عربی قدیمی هستند، یا در برخی دیگر می‌گوید که این‌ها مثال‌های اسلامی هستند و... همچنین متذکر می‌شود که مثلاً فلان مثال، تنها در اهالی فلان شهر جریان داشته و یا فقط فلان قبیله از چنین مَثَلی استفاده می‌کرده‌اند.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=38&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص38]</ref> | اظهارنظر در مورد برخی ضرب‌المثل‌ها با ذکر آنچه در قلوب و زبان‌های شخصیت‌های محلی یا زمانی وجود دارد و نسل به نسل و سینه‌به‌سینه منتقل شده: این امر با بیان قبایل و شهرها یا زمانی که این سخن‌ها در آنجا یا توسط آن شخص بیان شده، صورت می‌پذیرد. حمزه در توصیف برخی امثال، متذکر این می‌شود که این‌ها از امثال عربی قدیمی هستند، یا در برخی دیگر می‌گوید که این‌ها مثال‌های اسلامی هستند و... همچنین متذکر می‌شود که مثلاً فلان مثال، تنها در اهالی فلان شهر جریان داشته و یا فقط فلان قبیله از چنین مَثَلی استفاده می‌کرده‌اند.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=38&viewType=pdf ر.ک: همان، ج1، ص38]</ref> | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
===جایگاه کتاب=== | ===جایگاه کتاب=== | ||
به دلیل عدم گنجایش حجم مقاله برای اطلاع از جایگاه کتاب | به دلیل عدم گنجایش حجم مقاله برای اطلاع از جایگاه کتاب به صفحات 40 تا 44 مقدمه محقق بر کتاب، در جلد اول این اثر، مراجعه نمایید. | ||
==وضعیت | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در انتهای جلدهای اول و دوم کتاب آمده است و فهرست جلد اول در جلد دوم تکرار شده است. صفحات کتاب به صورت پشت سرهم آمده ست؛ یعنی جلد اول تا صفحه 341 را در خود جای داده است و جلد دوم از صفحه 347 آغاز می‌شود. فهارس فنی کتاب در انتهای جلد دوم به این صورت آمده است: فهرست آیات، احادیث، امثال، قوافی، لغت، حیوان، اعلام، شهرها و جاها، اجناس و امت‌ها و قبایل و امثال آن، تاریخ عرب و جنگ‌های آن، کتاب‌هایی که مؤلف آورده، مصادر مقدمه محقق، منابع و مراجع، و فهرست ابواب و محتوای مطالب.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=697&viewType=pdf ر.ک: فهارس کتاب، ص697-698]</ref> | فهرست مطالب در انتهای جلدهای اول و دوم کتاب آمده است و فهرست جلد اول در جلد دوم تکرار شده است. صفحات کتاب به صورت پشت سرهم آمده ست؛ یعنی جلد اول تا صفحه 341 را در خود جای داده است و جلد دوم از صفحه 347 آغاز می‌شود. فهارس فنی کتاب در انتهای جلد دوم به این صورت آمده است: فهرست آیات، احادیث، امثال، قوافی، لغت، حیوان، اعلام، شهرها و جاها، اجناس و امت‌ها و قبایل و امثال آن، تاریخ عرب و جنگ‌های آن، کتاب‌هایی که مؤلف آورده، مصادر مقدمه محقق، منابع و مراجع، و فهرست ابواب و محتوای مطالب.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/24003?pageNumber=697&viewType=pdf ر.ک: فهارس کتاب، ص697-698]</ref> | ||