تفسیر القاضي عبدالجبار المعتزلي: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار]] در تفسیر و مباحث قرآنی چندین تألیف داشته است که از آن میان کتاب [[متشابه القرآن]] و [[تنزيه القرآن عن المطاعن|تنزیه القرآن عن المطاعن]] و نیز  کتاب [[اعجاز القرآن]] به ما رسیده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص6</ref> اما تفسیر کاملی از قرآن در صد جلد به نام «المحیط» و «کبیر» نیز نوشته است، که [[حاکم جشمی، محسن بن محمد|حاکم جشمی]] (متوفای 494ق)، و [[ابن عربی، محمد بن عبدالله|قاضی ابوبکر بن عربی]] (متوفای 542ق)، به صراحت اعلام کرده‌اند که در صد جلد و با نام المحیط بوده است و این که [[ابن عربی، محمد بن عبدالله|ابن عربی]] آن را در خزانه مدرسه نظامیه شهر بغداد دیده و مطالعه کرده است. [[ابن عربی، محمد بن عبدالله|ابن عربی]] ادعا کرده، قاضی عبدالجبار تفسیرش را از روی تفسیر کبیر [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] (320ق) - که مختزن نام داشت و در 500 جلد نگاشته بود - گرفته است، و [[صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد|صاحب بن عباد]] به نیرنگ و حیله کتاب اشعری را در خزانه دارالخلیفه بغداد به آتش سوزانیده است.<ref>ر.ک: همان، ص7</ref><ref>ر.ک: زرزور، عدنان محمد، ص28</ref>  

گرچه این کتاب به دنبال بیان درستی و یا نادرستی این کلام و ادعا نیست، آنچه مهم است آن است که قاضی عبدالجبار کتابی در تفسیر قرآن داشته که در صد جلد نگاشته بود.

همچنین عبدالجبار معتزلی کتاب دیگری در تفسیر قرآن دارد، که نام آن «فرائد القرآن و ادلته» بوده است. گرچه هیچ کدام از شاگردانی که از محضر او استفاده کرده‌اند و یا کتابهای او را شمارش کرده‌اند به این کتاب اشاره نکرده‌اند، اما این تفسیر تا قرن هفتم هجری موجود بوده، زیرا [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] (متوفاى 664ق) در کتابش [[سعد السعود|سعدالسود للنفوس]] از آن با ذکر مشخصات کامل نویسنده و جلد و صفحه کتاب یاد کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص8</ref>

 

زرزور، عدنان محمد، مقدمه بر متشابه القرآن، قاضی عبدالجبار بن محمد، قاهره، مصر، مکتبة دار التراث، چاپ اول، 1969م