تفسیر القاضي عبدالجبار المعتزلي: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار]] در تفسیر و مباحث قرآنی چندین تألیف داشته است که از آن میان کتاب [[متشابه القرآن]] و [[تنزيه القرآن عن المطاعن|تنزیه القرآن عن المطاعن]] و نیز  کتاب [[اعجاز القرآن]] به ما رسیده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص6</ref> اما تفسیر کاملی از قرآن در صد جلد به نام «المحیط» و «کبیر» نیز نوشته است، که حاکم جشمی (متوفای 494ق)، و قاضی ابوبکر بن عربی به صراحت اعلام کرده‌اند که در صد جلد و با نام المحیط بوده است و این که ابن عربی آن را در خزانه مدرسه نظامیه شهر بغداد دیده و مطالعه کرده است. گرچه ابن عربی ادعا کرده، قاضی عبدالجبار تفسیرش را از روی تفسیر کبیر [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] (320ق) - که مختزن نام داشت و در 500 جلد نگاشته بود - گرفته است، و [[صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد|صاحب بن عباد]] به نیرنگ و حیله کتاب اشعری را در خزانه دارالخلیفه بغداد به آتش سوزانیده است.<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>  

همچنین عبدالجبار معتزلی کتاب دیگری در تفسیر قرآن دارد، که نام آن «فرائد القرآن و ادلته» بوده است. گرچه هیچ کدام از شاگردانی که از محضر او استفاده کرده‌اند و یا کتابهای او را شمارش کرده‌اند به این کتاب اشاره نکرده‌اند، اما این تفسیر تا قرن هفتم هجری موجود بوده، زیرا [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] (متوفاى 664ق) در کتابش [[سعد السعود|سعدالسود للنفوس]] از آن با ذکر مشخصات کامل نویسنده و جلد و صفحه کتاب یاد کرده است.

در هر صورت دکتر خضر محمد نبها، با کنار هم قرار دادن و مرتب نمودن بخشها و قطعاتی که از این دو کتاب تفسیری قاضی عبدالجبار در لابه لای کتابها باقی مانده و چینش آنها به‌ترتیب سوره‌های قرآنی، سعی در احیای آن نموده است.