دیوان صائب تبریزی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}  

   

==ساختار==

به این نکات باید توجه داشت:

الف)- برای یکدست بودن کار، در شش دسته اوزان اصلی هر حرف، ترتیب همان است که ذکر شد؛ به‌عنوان مثال در حرف «ت» سه غزلی را که در وزن مانند دسته دوم هستند، بر غزل‌هایی که در وزن همانند دسته پنجم می‌باشند (بیش از دویست غزل) مقدم قرار گرفته‌اند.

ب)- غزل‌های هر دسته به‌ترتیب الفبایی منظم شده‌اند.

ج)- غزل‌های بدون ردیف بر غزل‌های مردّف مقدم هستند؛ مثلا:

«آن را که نیست وسعت مشرب در این سرا» که ردیف ندارد، قبل از «آسان چه‌سان شود ز وطن دیده‌ور جدا» که مردّف است، آمده است.

د)- غزل‌هایی که قوافی آنها ساکن است قبل از غزل‌هایی که قوافی آنها متحرّک است، قرار گرفته‌اند؛ بنابراین: «نان به خون دل شد از تیغ زبان رنگین مرا»، قبل از «چشم شوخش می‌برد آرام و تسکین مرا»، آمده است.

ه)- غزل‌هایی که ردیف آنها کوتاه‌تر است، قبل از غزل‌هایی که ردیف مفصل‌تر دارند، قرار گرفته‌اند؛ مثلا: «نیست یک جو غم ز بی‌برگی دل آزاده را»، قبل از «عمر در تلخی سرآید در شراب افتاده را»، آمده است و نیز «عنبر افشان را» و «جان را» پیش از «بی‌قراران را» و «بهاران را» آمده است.

و)- در غزل‌هایی که قوافی یکسان دارند، حروف آخر قافیه و کلمات پیش از آنها در مصراع اول مطلع، ملاک ترتیب بوده است؛ بنابراین: «من که خواهم محو از عالم نشان خویش را»، قبل از «غنچه‌سان پرگل اگر خواهی دهان خویش را» قرار گرفته است و نیز: «آه می‌باشد مسلسل خاطر افگار را»، پیش از «کم نسازد جام می ‌زنگ دل افگار را».

ز)- غزل‌های ترکی به همان ترتیبی که در نسخه‌های «س» و «د» آمده در پایان غزلیات فارسی جای داده شده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص14-15</ref>.

===جلد هفتم===

این جلد از کتاب را می‌توان کتاب مستقلی بشمار آورد که برای تکمیل محتوای مطالب جلدهای قبلی به آن افزوده شده است.

کبری عزیزیان بر این جلد، مقدمه کوتاهی نوشته و در بخشی از آن یادآور ‌شده که کامل‌ترین چاپی که تاکنون از دیوان صائب تبریزی صورت گرفته، چاپی است که به تصحیح محمد قهرمان رسیده و در شش جلد چاپ شده است... این چاپ نه‌تنها جامع‌ترین نسخه دیوان صائب است که از لحاظ روش علمی و انتقادی تصحیح متن و بی‌غلط بودن، در شمار معدود دیوان‌های شعر فارسی است که در عصر ما به همت یک صاحب‌نظر طراز اول به چاپ رسیده است.

او سپس در توضیح جلد هفتم، می‌نویسد: «کتاب حاضر راهنمای بهره‌وری از این نسخه دیوان صائب است. ظاهرِ امر چنین می‌نماید که با بودنِ نظم الفبایی، نیازی به چنین راهنمایی وجود ندارد، اما حقیقتِ امر این است که دیوان صائب یکی از دو سه دیوان شعر فارسی است که نظم الفباییِ آن برای یافتنِ شعرها کافی نیست و به چنین راهنمایی نیازمند است»<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ج7، ص1-2</ref>.

وی در جای دیگر از مقدمه، می‌نویسد: هدف گردآورنده این کتاب، این بوده است که مراجعان به دیوان صائب چاپ استاد قهرمان را از این صرف وقت بی‌نیاز کند و فهرستی تدوین کند که بر اساس تقسیم‌بندی ردیف‌ها و قافیه‌ها در اولین نگاه هر غزل را بتوان یافت. به این مثال توجه کنید:

{{شعر}}

==وضعیت کتاب==

مصحح در تصحیح این اثر، 22 نسخه خطی و چاپی مختلف از دیوان صائب را دیده و همچنین برخی کتاب‌های مرتبط مانند جلد دوم تذکره شعرای کشمیر، فرهنگ بهار عجم، مصطلحات الشعراء و... را هم مطالعه و تورّق کرده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص6-14</ref>. برای اطلاع از حروف نشانه‌گذاری نسخه‌های خطی مورد استفاده محمد قهرمان می‌توانید به صفحات 6 تا 14 پیشگفتار مصحح در جلد اول کتاب، مراجعه کنید. وی در صفحات 14 تا 18 مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، توضیحات مفیدی درباره کارهایی که روی کتاب انجام داده افزوده است. این توضیحات راه‌گشای مطالعه بهتر این دیوان خواهد بود.

پاورقی‌ها به ذکر اختلافات موجود در نسخه‌بدل‌ها اختصاص یافته است.