السحب الوابلة علی ضرائح الحنابلة: تفاوت میان نسخه‌ها

ابن حميد، عبدالله بن فيروز را اسوه فقهاى حنبلى و طلايه‌دار مخالفت با محمد بن عبدالوهاب معرفى كرده است. ابن حميد كوشيده است با درج مواردى همچون غرائب و كرامات عرفانى، كه در ابتداى زندگى وى رخ داده، ناتوانى جسمى، شجاعت علمى، معجزه‌اى كه جانش را نجات داده است و برجستگى او در مقابله با وهابيان، چهره‌اى فراانسان و قهرمانه‌گانه از وى ترسيم كند. ابن فيروز از شاگردان محمد بن عفالق احسائى يكى از چهره‌هاى برجسته مخالفت با محمد بن عبدالوهاب در اثناء نشر دعوتش محسوب مى‌شد و وهابيان او را يكى از سرسخت‌ترين دشمنان خود مى‌انگاشتند. ابن فيروز در مدت اقامتش در احساء، نامه‌اى به سلطان عبدالحميد عثمانى نگاشت و او را از خطر «خوارج نجدى» مطلع ساخت؛ اما سپاه ارسالى سلطان عثمانى از عراق فراتر نرفت و طرح ابن فيروز ناكام ماند. به همين دليل ابن فيروز و همراهانش به بصره گريختند. به اين ترتيب جنوب عراق به محل تمركز مخالفان وهابيت تبديل شد. از ميان شاگردان متعدد ابن فيروز، محمد بن سلوم و ابراهيم بن جديد رسالات متعددى در رد وهابيت نگاشتند و تحركات متعددى را از خود نشان دادند.<ref>[http://historylib.com/articles/1555/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%AD%D9%8F%D9%85%D9%8E%DB%8C%D8%AF+%D9%88+%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C+%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA+%D8%A7%D8%B2+%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%AA+%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C همان]</ref>

تلاش ابن حميد، براى به تصوير كشيدن فعالیت‌های حنابله غير وهابى شبه جزيره، تنها بر ابن فيروز خلاصه نمى‌شود. شخصيت ديگرى كه ابن حميد توجه زيادى به شأن و جايگاهش مصروف داشته است، عبدالله بن فائز بن منصور اباالخيل (1251-1200ق) است. اباالخيل نيز، همچون ابن حميد، شاگرد دو تن از فقهاى مشهور حنبلى حجاز، محمد الهديبى و شيخ عيسى بن محمد بود كه هر دو اصالتا زبيرى بودند. اباالخيل يكى از طلايه‌داران مخالفت با وهابيت در قلب شبه جزيره محسوب مى‌شد. او دربازگشت به عنيزه كه هم‌زمان با قدرت‌گيرى امير تركى سعودى بود، از ضعف علماى حنبلى در برابر خطر عقايد وهابى آگاه شد و طى نامه‌اى به محمد بن سلوم از او تقاضاى كمك و يارى كرد. تحركات اباالخيل منجر به تبعيدش به حجاز شد؛ اما اندكى پس از ترور امير تركى و استقلال عنيزه از رياض، مردم شهر از او خواستند كه به عنيزه بازگردد. زمينه‌سازى‌هاى اباالخيل در عنيزه به فعاليت برادرزاده‌اش، محمد بن ابراهيم بن عريكان (م 1270ق)، ختم شد كه آخرين نماينده حنابله سرشناس ضد وهابى در اثر ابن حميد است. عريكان كه برآمده محضر درس عمويش اباالخيل بود پس از گذراندن مراحل اولیه تحصيل به حجاز رفت و در آنجا با محمد السنوسى ديدار كرد. تأثير عريكان در پيشرفت حركت سنوسيه يكى از زمينه‌هاى تحقيق و بررسى درباره پيوند اين دو حوزه علمى در جهان اسلام است.<ref>[http://historylib.com/articles/1555/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%AD%D9%8F%D9%85%D9%8E%DB%8C%D8%AF+%D9%88+%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C+%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA+%D8%A7%D8%B2+%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%AA+%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C همان]</ref>

اما حمله جدى ابن حميد بر شخص ابن عبدالوهاب در شرح حال دو تن از صاحبان تراجم در كتاب آشكار مى‌شود: عبدالوهاب بن سليمان، پدر شيخ محمد بن عبدالوهاب و عبدالعزيز بن حماد بن ابراهيم. ابن حميد در نخستين ترجمه مورد بحث، از نارضايتى پدر ابن عبدالوهاب نسبت به عدم پايبندى وى به مطالعه آثار فقهى پيشينيان انتقاد كرده و عقايد و آراء وى را به‌كلى مردود دانسته و آن را ناشى از ضعف در مطالعه فقه عنوان كرده است. ابن حميد در همين اثناء، از مخالفت‌هاى [[نجدی، سلیمان بن عبدالوهاب|سليمان بن عبدالوهاب]] با انديشه‌هاى برادرش سخن گفته و او را به‌عنوان نخستين رديه‌نويس بر آراء ابن عبدالوهاب ستوده است. عبدالعزيز بن حماد بن ابراهيم فرد ديگرى است كه در سنوات پایانى دولت اول سعودى به يكى از مخالفان مشهور وهابيت تبديل شد. جالب اينجاست كه محمدبن عبدالوهاب جدّ مادرى وى محسوب مى‌شده است.<ref>[http://historylib.com/articles/1555/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%AD%D9%8F%D9%85%D9%8E%DB%8C%D8%AF+%D9%88+%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C+%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA+%D8%A7%D8%B2+%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%AA+%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C همان]</ref>