رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب «[[الإبانة في أصول الديانة|الإبانة]]»، مشتمل بر همه عقاید اشعری است و گفتگوی مفصل از آن، به‌ویژه ازآن‌جهت که حتی امروز نیز اکثریت مسلمانان جهان دارای این مذهب فکری‌اند، ضروری می‌نماید. اشعری ابتدا در دو باب از این کتاب به نقل و شرح عقاید و اقوال کژراهان و بدعت‎گذاران (بنا بر تعبیر او) می‌پردازد که خود صریحاً به‌عنوان معتزلیان، قدریان، جَمهیان، حَروریان، رافضیان و مُرجئیان از آن‎ها یاد می‌کند و سپس به بیان نظرات «اهل حق و سنت» می‌پردازد<ref>ر.ک: بخش فلسفه و کلام، ج2، ص351</ref>.

محقق در مقدمه این رساله به معتزله تاخته و می‌گوید: آن‎ها کسانی هستند که نصوص قرآنی و روایی را مورد تحریف قرار داده‌اند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص97</ref>.

وی می‌نویسد: هرچند [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] در ابتدا شاگرد ابوعلی جبائی معتزلی و معتقد به مسلک اعتزال بود، لکن بعد از مدتی با تمسک به قرآن و حدیث از اعتزال دست کشید و تفکر آن‎ها را مورد نقد قرار داد و تفکر صحیح خود را در کتاب «[[الإبانه عن أصول الديانة]]» به معرض نمایش گذاشت<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>. برخی، درباره او گفته‌اند: اعتقاد [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] با آنچه در این کتابش آورده، منافات دارد؛ زیرا او در این اثرش راه تقیه را پیش گرفته است. برخی دیگر در دفاع از وی گفته‌اند: اینکه گفته شود او در این اثر تقیه نموده است، افترائی بیش نیست؛ زیرا او از عالمانی است که به علم و تقوا معروف بوده و از چنین کسی بعید است که در وادی نفاق و تقیه بیفتد<ref>ر.ک: همان، ص99</ref>.

این اثر، رد بر کلام کوثری نیز هست. او در حاشیه خویش نوشته است: اشعری، کتاب ابانه را بر روش مفوضه نوشته است و مقصود او بیرون کشیدن کسانی است که در ورطه تشبیه افتاده‌اند. او سعی نموده قدم‎به‎قدم آن‎ها را به سمت اعتقاد صحیح هدایت کند... [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] به بغداد رفت و با تمام حکمتش سعی نمود به‌وسیله کتاب ابانه، به‌تدریج تفکر معتقدان و زاهدان حشویه (حشویه قائل به تجسیم بودند) را به اعتقاد مطابق با سنت تبدیل نماید؛ لذا به‎محض وارد شدن به آنجا این اثر را نوشت<ref>ر.ک: همان، ص99-100</ref>.