۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'درخشان، مهدي' به 'درخشان، مهدی') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''ينبوع الأسرار في نصایح الأبرار'''، تألیف کمال‌الدین حسین خوارزمی (متوفی 839ق) از جمله آثار اخلاقی حاوی مباحث فلسفی، اخلاقی، عرفانی و مضامین حکمت‌آمیز دیگر از معارف اسلامی است که با نثری مزین به آیات قرآنی و احادیث نبوی و اشعار نغز آراسته شده است. این اثر به اهتمام دکتر مهدی درخشان تصحیح و منتشر شده است. | '''ينبوع الأسرار في نصایح الأبرار'''، تألیف [[کمال خوارزمی، حسین بن حسن|کمال‌الدین حسین خوارزمی]] (متوفی 839ق) از جمله آثار اخلاقی حاوی مباحث فلسفی، اخلاقی، عرفانی و مضامین حکمت‌آمیز دیگر از معارف اسلامی است که با نثری مزین به آیات قرآنی و احادیث نبوی و اشعار نغز آراسته شده است. این اثر به اهتمام [[درخشان، مهدی|دکتر مهدی درخشان]] تصحیح و منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر پیشگفتار ناشر، دیباچه مؤلف و دو مقاله، بیست باب و یک خاتمه است. مقاله اول مشتمل بر یازده باب و مقاله دوم حاوی نه باب است. این اثر حاوی مطالبی در فضایل معرفت خدا، طریق بندگی و موجبات رستگاری که در نگارش آن خاصه از رساله قشیریه، إحياء علوم الدين و کیمیای سعادت ابوحامد غزالی (متوفی 505ق)، مرصاد العباد دایه و منظومه‌های عرفانی برخی چون سنایی (متوفی 525ق)، خاقانی (متوفی 595ق)، عطار (متوفی 618ق) و مولوی (متوفی 672ق) استفاده شده است. | کتاب مشتمل بر پیشگفتار ناشر، دیباچه مؤلف و دو مقاله، بیست باب و یک خاتمه است. مقاله اول مشتمل بر یازده باب و مقاله دوم حاوی نه باب است. این اثر حاوی مطالبی در فضایل معرفت خدا، طریق بندگی و موجبات رستگاری که در نگارش آن خاصه از رساله قشیریه، [[إحياء علوم الدين]] و کیمیای سعادت [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزالی]] (متوفی 505ق)، [[مرصاد العباد]] دایه و منظومه‌های عرفانی برخی چون [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] (متوفی 525ق)، [[خاقانی شروانی|خاقانی]] (متوفی 595ق)، [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] (متوفی 618ق) و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] (متوفی 672ق) استفاده شده است. | ||
مقاله اول در فضایل امتثال اوامر الهی و اجتناب از زواجر مناهی و مقاله دوم در آیین خدمت حضرت خاقانی و رعایت رسوم جهانبانی است<ref>متن کتاب، ص9-8</ref>. | مقاله اول در فضایل امتثال اوامر الهی و اجتناب از زواجر مناهی و مقاله دوم در آیین خدمت حضرت خاقانی و رعایت رسوم جهانبانی است<ref>متن کتاب، ص9-8</ref>. | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
در اسلام دو نوع آثار در علم اخلاق وجود دارد که هرکدام را نظامی خاص است. نوع اول اخلاق فلسفی است که بر اساس آثار ارسطو و افلاطون و جالینوس و گفته‌های سایر دانایان یونان نهاده شده است. نوع دوم اخلاق دینی که بر پایه قرآن مجید و اخبار پیغمبر اکرم و ائمه معصومین(ع) و گفته‌های بزرگان دین پایه‌گذاری شده است. کتاب‌هایی که در نوع اول در اسلام در دست داریم، کتاب‌هایی از قبیل الطب الروحاني محمد بن زکریای رازی (متوفی 313ق) و تهذيب الأخلاق یحیی بن عدی (قرن 4ق) و تطهير الأخلاق ابن مسکویه (متوفی 421ق) است و از آثار نوع دوم می‌توان کتاب‌هایی مانند إحياء علوم الدين و مكارم الأخلاق طبرسی (قرن ششم) و معراج السعادة نراقی (متوفی 1245ق) را نام برد<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه نه</ref>. | در اسلام دو نوع آثار در علم اخلاق وجود دارد که هرکدام را نظامی خاص است. نوع اول اخلاق فلسفی است که بر اساس آثار ارسطو و افلاطون و جالینوس و گفته‌های سایر دانایان یونان نهاده شده است. نوع دوم اخلاق دینی که بر پایه قرآن مجید و اخبار پیغمبر اکرم و ائمه معصومین(ع) و گفته‌های بزرگان دین پایه‌گذاری شده است. کتاب‌هایی که در نوع اول در اسلام در دست داریم، کتاب‌هایی از قبیل الطب الروحاني محمد بن زکریای رازی (متوفی 313ق) و تهذيب الأخلاق یحیی بن عدی (قرن 4ق) و تطهير الأخلاق ابن مسکویه (متوفی 421ق) است و از آثار نوع دوم می‌توان کتاب‌هایی مانند إحياء علوم الدين و مكارم الأخلاق طبرسی (قرن ششم) و معراج السعادة نراقی (متوفی 1245ق) را نام برد<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه نه</ref>. | ||
ينبوع الأسرار في نصايح الأبرار، به فارسی، به گفته محقق این اثر از زمره کتاب‌های اخلاق دینی-در مقابل اخلاق فلسفی- است. خوارزمی، سلوک اخلاقی را در این کتاب به این‌گونه ترسیم می‌کند که: نخست باید خدا را شناخت و از راه عبودیت و انجام ارکان عبادات، بدو تقرب جست و سپس فضایل و رذایل را از هم مشخص می‌کند تا انسان بتواند خود را از رذایل صفات که جنود جهل‌اند دور و به فضایل صفات که جنود عقل‌اند نزدیک نماید<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102-101؛ پیشگفتار، صفحه نه</ref>. | ينبوع الأسرار في نصايح الأبرار، به فارسی، به گفته محقق این اثر از زمره کتاب‌های اخلاق دینی-در مقابل اخلاق فلسفی- است. [[کمال خوارزمی، حسین بن حسن|خوارزمی]]، سلوک اخلاقی را در این کتاب به این‌گونه ترسیم می‌کند که: نخست باید خدا را شناخت و از راه عبودیت و انجام ارکان عبادات، بدو تقرب جست و سپس فضایل و رذایل را از هم مشخص می‌کند تا انسان بتواند خود را از رذایل صفات که جنود جهل‌اند دور و به فضایل صفات که جنود عقل‌اند نزدیک نماید<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102-101؛ پیشگفتار، صفحه نه</ref>. | ||
ینبوع الأسرار منتخبی است از عصاره سخنان نغز عارفان پیشین و چکیده و زبده‌ای است از کتاب‌ها و سخنان دلاویز صاحبدلان و اهل ذوق تا زمان مؤلف که وی با ذکر اشعار، آیات، احادیث و حکایات، دایره اطلاعات و سخن آنان را وسعت و کمال بخشیده و از این راه اثری جدید در معارف اسلامی پدید آورده است. آنچه به زیبایی و دل‌نشینی کتاب افزوده است نقل حکایتی شیرین و عبرت‌انگیز است که خوارزمی مناسب مقال و مقام به ذکر آن‌ها پرداخته است. نیز اشاراتی به شرح‌حال و زندگانی برخی از بزرگان متصوفه و عرفا و حکیمان و امرا و شهریاران و انبیا در ینبوع الأسرار دیده می‌شود که پاره‌ای از آن‌ها را به‌آسانی در جایی دیگر نمی‌توان یافت<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102؛ مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌ودو و پنجاه‌وسه</ref>. | ینبوع الأسرار منتخبی است از عصاره سخنان نغز عارفان پیشین و چکیده و زبده‌ای است از کتاب‌ها و سخنان دلاویز صاحبدلان و اهل ذوق تا زمان مؤلف که وی با ذکر اشعار، آیات، احادیث و حکایات، دایره اطلاعات و سخن آنان را وسعت و کمال بخشیده و از این راه اثری جدید در معارف اسلامی پدید آورده است. آنچه به زیبایی و دل‌نشینی کتاب افزوده است نقل حکایتی شیرین و عبرت‌انگیز است که [[کمال خوارزمی، حسین بن حسن|خوارزمی]] مناسب مقال و مقام به ذکر آن‌ها پرداخته است. نیز اشاراتی به شرح‌حال و زندگانی برخی از بزرگان متصوفه و عرفا و حکیمان و امرا و شهریاران و انبیا در ینبوع الأسرار دیده می‌شود که پاره‌ای از آن‌ها را به‌آسانی در جایی دیگر نمی‌توان یافت<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102؛ مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌ودو و پنجاه‌وسه</ref>. | ||
مصحح، کتاب را این‌گونه معرفی می‌کند: این کتاب مستطاب که گنجینه‌ای است از دقایق لطیف عرفانی و مجموعه‌ای است از حقایق کمالات و کرامات انسانی، هم مفسر بعضی آیات قرآن است و هم شارح و مبین احادیث و اخبار و هم سفینه‌ای از برگزیده اشعار و هم ناقل داستان‌ها و حکایاتی از پیشینیان و شرح‌حالی از بزرگان و عرفا و مردان راه خدا و مطالعه آن، جامعه ما و جوانان ما و نسل امروز و فردا را بی‌گزافه و اغراق غذای روح است و سرمایه سعادت و فتوح و در پیراستن پیکر وجود انسان از رذایل و آراستن وی به صفات نیک و فضایل اثری عظیم دارد. سخن کوتاه کنم کتابی است که شاید در وصف آن بتوان گفت: | مصحح، کتاب را این‌گونه معرفی می‌کند: این کتاب مستطاب که گنجینه‌ای است از دقایق لطیف عرفانی و مجموعه‌ای است از حقایق کمالات و کرامات انسانی، هم مفسر بعضی آیات قرآن است و هم شارح و مبین احادیث و اخبار و هم سفینه‌ای از برگزیده اشعار و هم ناقل داستان‌ها و حکایاتی از پیشینیان و شرح‌حالی از بزرگان و عرفا و مردان راه خدا و مطالعه آن، جامعه ما و جوانان ما و نسل امروز و فردا را بی‌گزافه و اغراق غذای روح است و سرمایه سعادت و فتوح و در پیراستن پیکر وجود انسان از رذایل و آراستن وی به صفات نیک و فضایل اثری عظیم دارد. سخن کوتاه کنم کتابی است که شاید در وصف آن بتوان گفت: | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
'''بهترین مجموعه عرفان و نزد اهل فضل***کنز حکمت مخزن و گنجینه انشا بود'''<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه یازده</ref>. | '''بهترین مجموعه عرفان و نزد اهل فضل***کنز حکمت مخزن و گنجینه انشا بود'''<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه یازده</ref>. | ||
شیوه خوارزمی چنان است که نخست آیه‌ای از قرآن و احادیثی را که در شرح و تفسیر آن روایت شده می‌آورد، سپس در توضیح و بیان آن‌ها به نقل کلمات بزرگان و ذکر قصص و حکایات عبرت‌انگیز دست می‌یازد و مناسب مقال اشعاری از مولانا، سعدی و غیره ذکر می‌کند. روایات منقول از آثار دیگر سبب گشته است تا نثر کتاب یکدست نباشد، گاه در اوج سادگی و روانی و گاه در کمال تکلف و دشواری باشد و گاه نثری میانه و متعارف داشته باشد<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102؛ مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وسه</ref>. | شیوه [[کمال خوارزمی، حسین بن حسن|خوارزمی]] چنان است که نخست آیه‌ای از قرآن و احادیثی را که در شرح و تفسیر آن روایت شده می‌آورد، سپس در توضیح و بیان آن‌ها به نقل کلمات بزرگان و ذکر قصص و حکایات عبرت‌انگیز دست می‌یازد و مناسب مقال اشعاری از مولانا، سعدی و غیره ذکر می‌کند. روایات منقول از آثار دیگر سبب گشته است تا نثر کتاب یکدست نباشد، گاه در اوج سادگی و روانی و گاه در کمال تکلف و دشواری باشد و گاه نثری میانه و متعارف داشته باشد<ref>ر.ک: نیکخواه، مهران، ص102؛ مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وسه</ref>. | ||
تعداد و شماره احادیث روی‌هم‌رفته بر دویست روایت بالغ می‌گردد و این شمار خود جدا از آیات قرآنی و سخنان عارفان به زبان عربی است که شمار آیات قرآن، خود از دو برابر احادیث افزون است. غیر از احادیث منصوص که از طرق عامه و خاصه روایت شده، تعداد بسیاری از احادیث است که نقل به معنی گردیده و به غالب آن‌ها در تعلیقات اشاره شد و برخی را نیز باید که در کتب احادیث جستجو کرد و به‌دست آورد. این کثرت احادیث و اخبار مصحح را بر آن داشته تا در تعلیقات کتاب، بابی جداگانه بدان اختصاص دهد و هم در شرح احادیث به ذکر یک یا دو سه مأخذ اکتفا نشود و غرض از این کار آن بود تا با ملاحظه مآخذ عدیده، بیشتر احادیث و امثالی که میان عارفان مشهور و در کتاب‌های ادبی زبان پارسی مصطلح و معمول است شناخته گردد و هم احادیثی که کمتر به‌کار رفته و مآخذ آن‌ها معلوم نگردیده به‌دست آید و احادیث مقبول از متروک و مشهور از مهجور و گاهی اصلی از جعلی و صحیح از سخیف ممیز گردد<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وپنج و پنجاه‌وشش</ref>. | تعداد و شماره احادیث روی‌هم‌رفته بر دویست روایت بالغ می‌گردد و این شمار خود جدا از آیات قرآنی و سخنان عارفان به زبان عربی است که شمار آیات قرآن، خود از دو برابر احادیث افزون است. غیر از احادیث منصوص که از طرق عامه و خاصه روایت شده، تعداد بسیاری از احادیث است که نقل به معنی گردیده و به غالب آن‌ها در تعلیقات اشاره شد و برخی را نیز باید که در کتب احادیث جستجو کرد و به‌دست آورد. این کثرت احادیث و اخبار مصحح را بر آن داشته تا در تعلیقات کتاب، بابی جداگانه بدان اختصاص دهد و هم در شرح احادیث به ذکر یک یا دو سه مأخذ اکتفا نشود و غرض از این کار آن بود تا با ملاحظه مآخذ عدیده، بیشتر احادیث و امثالی که میان عارفان مشهور و در کتاب‌های ادبی زبان پارسی مصطلح و معمول است شناخته گردد و هم احادیثی که کمتر به‌کار رفته و مآخذ آن‌ها معلوم نگردیده به‌دست آید و احادیث مقبول از متروک و مشهور از مهجور و گاهی اصلی از جعلی و صحیح از سخیف ممیز گردد<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وپنج و پنجاه‌وشش</ref>. | ||
خوارزمی آنجا که آیات قرآن و احادیث یا اشعار تازی را به پارسی برگردانیده، نیز سخن‌گزاری و مهارت خویش را در کار ترجمه به‌خوبی نشان داده است و برروی‌هم چنین می‌نماید که در جای خود گزارنده‌ای توانا و ترجمانی دانا و قوی‌دست بوده است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وسه و پنجاه‌وچهار</ref>. | [[کمال خوارزمی، حسین بن حسن|خوارزمی]] آنجا که آیات قرآن و احادیث یا اشعار تازی را به پارسی برگردانیده، نیز سخن‌گزاری و مهارت خویش را در کار ترجمه به‌خوبی نشان داده است و برروی‌هم چنین می‌نماید که در جای خود گزارنده‌ای توانا و ترجمانی دانا و قوی‌دست بوده است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه پنجاه‌وسه و پنجاه‌وچهار</ref>. | ||
از امتیازات دیگر این کتاب نقل پاره‌ای ابیات و اشعار است از غالب سخنوران مشهور که این اشعار در دیوان آن‌ها به‌نظر نمی‌رسد و حال آن‌که بنا به‌تصریح مؤلف و وجود قرائنی، شعر از آن‌هاست و گاهی ابیات پس‌وپیش آن نیز نقل شده است و این کتاب وسیله و راهنمایی تواند بود تا برخی ابیات و اشعار گم شده آنان نیز پیدا و شناخته شود. چنان‌که پاره‌ای از ابیات مثنوی را که مؤلف در کتاب نقل کرده، در نسخه‌های مثنوی نمی‌بینیم و بعضی غزل‌ها را که به‌تصریح مؤلف از مولاناست، در دیوان کبیر یا کلیات شمس نمی‌یابیم<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وچهار</ref>. | از امتیازات دیگر این کتاب نقل پاره‌ای ابیات و اشعار است از غالب سخنوران مشهور که این اشعار در دیوان آن‌ها به‌نظر نمی‌رسد و حال آن‌که بنا به‌تصریح مؤلف و وجود قرائنی، شعر از آن‌هاست و گاهی ابیات پس‌وپیش آن نیز نقل شده است و این کتاب وسیله و راهنمایی تواند بود تا برخی ابیات و اشعار گم شده آنان نیز پیدا و شناخته شود. چنان‌که پاره‌ای از ابیات مثنوی را که مؤلف در کتاب نقل کرده، در نسخه‌های مثنوی نمی‌بینیم و بعضی غزل‌ها را که به‌تصریح مؤلف از مولاناست، در دیوان کبیر یا کلیات شمس نمی‌یابیم<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وچهار</ref>. | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||