كتاب التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

از جمله دیگر مصادری که [[ابن منده، محمد بن اسحاق|ابن منده]] به آنها اشاره می‎‎کند، سنّت عبدالله بن عباس و توحید ابن خزیمه است<ref>ر.ک: همان، ص68</ref>.

==گزارش محتوا==

[[ابن منده، محمد بن اسحاق|ابن منده]]، مطالب کتاب را چنین بیان کرده: ابتدا صفاتی را که در آن، خدای متعال خودش را با آنها [در سوره توحید] توصیف کرده و دلالت بر وحدانیت، صمدیت، عدم تولد از پدر و مادر و نداشتن فرزند و بی‌شریک بودن و بی‎همتایی‌اش دارند، بیان می‌کند و سپس روایاتی را که بر معانی و اوصاف مذکور دلالت دارند، ارائه می‌نماید. او سپس، مباحث مختلف متعلق به توحید در ربوبیت از خلق و تقدیر و تدبیر و مقلب القلوب بودن خدا و اینکه ارواح در حالت موت و حیات و نوم و انتباه در دست او هستند، او روزی‌دهنده غنابخش یا فقیرکننده و مریض‎کننده، مداواگر و شفاده بندگانش است و... را مطرح می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص63-64</ref>.

وی در میان کلماتش درباره توحید در ربوبیت، به توحید در الوهیت هم اشاره می‌کند و سپس در صفحه 45، بحث از توحید اسمائی الله عز و جل را می‎آغازد و عنوان این مطلب را چنین می‎گذارد: «ذكر معرفة أسماء الله الحسنی التي تسمی بها و أظهرها لعباده للمعرفة و الدعاء و الذكر». او این بخش را با بحث از حدیث «أن لله تسعا و تسعين اسما...» ادامه می‌دهد و سپس از اسم ‎الله الأکبر یا اسم اعظم الهی سخن می‎گوید. ابن ‎منده در این باب، با ارائه ادله، جانب ترجیح را با اسم «الله» می‌داند و پس از بیان این امر، استطراداً درباره توحید در الوهیت صحبت می‌کند. وی مجدداً به بحث از اسمای الهی بازمی‎گردد و ذکر هر اسمی را به‎همراه ذکر دلیل آن، تا صفحه 73 ادامه می‌دهد. محمد بن اسحاق، از صفحه 74، شروع به بیان توحید صفاتی می‌کند. عنوان این قسمت از کتاب، که بخش اعظم مطالب آن را تشکیل می‌دهد عبارت است از: «ذكر معرفة صفات الله عز و جل الذي وصف بها نفسه و أنزل بها كتابه و أخبر بها الرسول(ص) علی سبيل الوصف لربه عز و جل مبينا ذلك لأمته». از این بخش تا آخر کتاب، ابوعبدالله بن منده، به استقصای همه صفات الهی و ادله آنها می‌پردازد؛ سمع و بصر، یدان، کلام، علو، فوقیت، حب و بغض، ضحک، اخبار مأثور در غیرت، صبر، تعجب، مکر و... از جمله صفاتی هستند که وی در ارائه صفات الهی مطرح و از آنها بحث می‌کند. وی هر بابی را با عنوانی که دلالت بر مقصودش دارد، شروع می‌کند و سپس برخی آیات (اگر آیه‌ای بر آن مطلب وجود داشت) را ذکر می‌کند که آن صفت را برای خداوند اثبات می‌کنند. پس از ذکر آیه (در صورت وجود)، او به ذکر احادیث مختلفی که به‎نحوی دلالت بر این صفت داشته باشند، می‌پردازد؛ دقیقا به همان روشی که در بحث از توحید در ربوبیت و الوهیت و... سیر می‌کرد<ref>ر.ک: همان، ص64</ref>.

محققان کتاب، در مقدمه، به برخی از خطاهای ابن ‎منده، در باب ایمان و اسلام، تأویل در روایت ارسال ملک‎الموت از طرف خدا به‎سوی موسی، مسئله لفظ در قرآن، تأویل حدیث «إن الله عز و جل خلق آدم علی صورته» و استدلال به روایات ضعیف، اشاره کرده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص71-76</ref>.