كتاب التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

وی در میان کلماتش درباره توحید در ربوبیت، به توحید در الوهیت هم اشاره می‌کند و سپس در صفحه 45، بحث از توحید اسمائی الله عز و جل را می‎آغازد و عنوان این مطلب را چنین می‎گذارد: «ذكر معرفة أسماء الله الحسنی التي تسمی بها و أظهرها لعباده للمعرفة و الدعاء و الذكر». او این بخش را با بحث از حدیث «أن لله تسعا و تسعين اسما...» ادامه می‌دهد و سپس از اسم ‎الله الأکبر یا اسم اعظم الهی سخن می‎گوید. ابن ‎منده در این باب، با ارائه ادله، جانب ترجیح را با اسم «الله» می‌داند و پس از بیان این امر، استطراداً درباره توحید در الوهیت صحبت می‌کند. وی مجدداً به بحث از اسمای الهی بازمی‎گردد و ذکر هر اسمی را به‎همراه ذکر دلیل آن، تا صفحه 73 ادامه می‌دهد. محمد بن اسحاق، از صفحه 74، شروع به بیان توحید صفاتی می‌کند. عنوان این قسمت از کتاب، که بخش اعظم مطالب آن را تشکیل می‌دهد عبارت است از: «ذكر معرفة صفات الله عز و جل الذي وصف بها نفسه و أنزل بها كتابه و أخبر بها الرسول(ص) علی سبيل الوصف لربه عز و جل مبينا ذلك لأمته». از این بخش تا آخر کتاب، ابوعبدالله بن منده، به استقصای همه صفات الهی و ادله آنها می‌پردازد؛ سمع و بصر، یدان، کلام، علو، فوقیت، حب و بغض، ضحک، اخبار مأثور در غیرت، صبر، تعجب، مکر و... از جمله صفاتی هستند که وی در ارائه صفات الهی مطرح و از آنها بحث می‌کند. وی هر بابی را با عنوانی که دلالت بر مقصودش دارد، شروع می‌کند و سپس برخی آیات (اگر آیه‎ای بر آن مطلب وجود داشت) را ذکر می‌کند که آن صفت را برای خداوند اثبات می‌کنند. پس از ذکر آیه (در صورت وجود)، او به ذکر احادیث مختلفی که به‎نحوی دلالت بر این صفت داشته باشند، می‌پردازد؛ دقیقا به همان روشی که در بحث از توحید در ربوبیت و الوهیت و... سیر می‌کرد<ref>ر.ک: همان، ص64</ref>.

محققان کتاب، در مقدمه، به برخی از خطاهای ابن ‎منده، در باب ایمان و اسلام، تأویل در روایت ارسال ملک‎الموت از طرف خدا به‎سوی موسی، مسئله لفظ در قرآن، تأویل حدیث «إن الله عز و جل خلق آدم علی صورته» و استدلال به روایات ضعیف، اشاره کرده‎اند<ref>ر.ک: همان، ص71-76</ref>.

تحقیق پیرامون کتاب، رساله کارشناسی ارشد [[وهيبي، محمد بن عبدالله|محمد بن عبدالله وهیبی]] و [[غصن، موسي بن عبدالعزيز|موسی بن عبدالعزیز غصن]] بوده است. دو شخص مذکور زیر نظر عبدالله بن عبدالرحمن الجبرین، این کار را صورت داده‎اند و با درجه ممتاز موفق به دفاع از این رساله در بخش عقیده و مذاهب معاصر دانشکده اصول دین دانشگاه امام محمد بن سعود، شده‎اند. آنان پس از تصمیم به چاپ کتاب، فهارس و مطالب و... را یکسان‎سازی کرده‎اند<ref>ر.ک: مقدمه محققان، ص3-4</ref>.

علما در نام‎گذاری این کتاب، اختلافی ندارند، جز اینکه برخی نام مختصر آن را ذکر کرده‎اند و بعضی دیگر، اسم کاملش را. [[ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد|ابن ‎رجب]] و ذهبی و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن ‎حجر]] و [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، از آن با نام مختصر «التوحيد» یاد کرده‎اند. حاجی خلیفه و [[کتانی، محمد بن عبدالکبیر|کتانی]] (به نقل از وی) نامش را «التوحيد و إثبات الصفات» می‌دانند و معاصران، اسم آن را از روی نسخه خطی به‎صورت «التوحيد و معرفة أسماء الله عز و جل و صفاته علی الاتفاق و التفرد» نقل کرده‎اند<ref>ر.ک: قسم اول، ص63</ref>.