المنطق الإسلامي أصوله و مناهجه: تفاوت میان نسخه‌ها

}}  

این اثر ابتکار‎ نوینی در عرصه متدلوژی علوم و روش‎شناسی به ‎حساب می‎آید<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2725/47 ر.ک: ثقفی، سید محمد، ص47]</ref> که خواننده بامطالعه این کتاب، دقت نویسنده را در شیوه‌های فلسفی کهن و نوین از نزدیک لمس می‌کند<ref>ر.ک: روحانی، محمدحسین، ص9</ref>.

بخش اول با عنوان تکامل اندیشه منطقی، بحثی تاریخی را می‌پروراند و نویسنده چگونگی پیدایش، رشد، تحول و تطور اندیشه منطقی را تا عصر حاضر می‌کاود. نویسنده به اینکه اندیشه‌ها همواره در ارتباط با بسترهای اجتماعی، انگیزه‌ها و فرایندهای روانی شکل‎گرفته‌اند و تحول ‎یافته‌اند کاملاً متفطن بوده و به همین منظور در سیر تاریخی تطور منطق از انواع تحلیل‎های جامعه‎شناختی و روان‎شناختی استفاده می‌کند.

قسم سوم و چهارم دربردارنده‎ روش‎شناسی پژوهش علمی است که در قسم سوم به شیوه سلبی از خطاهای فکر و اندیشه پرده می‎افکند و عمدتاً به علل روانی، اجتماعی و حتی زیستی و وراثتی مؤثر بر شکل‎گیری خطا در اندیشه اشاره می‎شود.

او اشکالی را برای اندیشه مشخص کرد که با قیاس به تفکر دیگر، بر صحت یک تفکر، تکیه داشت و ازآنجاکه ارسطو دریافت این پیوند، در همه امور جریان نمی‎یابد، مجبور شد الفاظ را تقسیم کند و مفاهیم آن را مشخص سازد تا بتواند به تعریف حقیقی پدیده‌ها دست پیدا کند.

[[مدرسی، محمدتقی|آیت‌الله مدرسی]] آنجا که درباره اصول منطق اسلامی بحث می‌کند، در آغاز، این پرسش را مطرح می‌کند که: آیا این سخن معقول است که اسلام، منطق خاصی برای خود نداشته باشد؟ اسلامی که توانسته است توانایی‎های مجموعه‌هایی از بشر را تا به آنجا به‎کار اندازد که بتوانند تمدنی سترگ را بنیان نهند که تا امروز همچنان پرتوافشانی می‌کند. باید به این نکته توجه کرد که هر تمدنی بر فرهنگی استوار است و هر فرهنگی بر منطقی؛ اما در اینجا باید بیان داشت که مسلمانان به دو دلیل نتوانسته‌اند منطق اسلامی را تشخیص دهند:

چنین بود که از منطق مختص به اسلام پرده برداشته نشد؛ به‎ویژه آنکه حکومت اسلامی زمینه ترجمه کتب فلسفی را در سده دوم هجری گسترش داد و در آن هنگام منطق ارسطویی – برای مثال – بدون هیچ تحقیقی به اندیشه اسلامی راه یافت؛ به‎علاوه آنکه به دلیل فرارسیدن هنگامه سستی و کوتاهی هیچ‎گونه اقدامی درزمینه پژوهش و بلورینه کردن منطق اسلامی در منابع فکری آن صورت نپذیرفت. نگارنده سپس ویژگی‎های منطق اسلامی را مشخص می‎سازد<ref>ر.ک: همان، ص14-15</ref>.

ایشان تأکید می‌کنند که اعتماد، کلید عقل است؛ زیرا احساس ضعف، ایمان به خود و توانایی‎های او را در مرزبندی فشارها از وی می‎ستاند. این اعتماد را می‎توان با توکل بر خداوند عز و جل به دست آورد. برای تأکید این مفهوم، در هنگام بحث روایات و شواهد گوناگونی بیان‎شده است.

نگارنده آنگاه از منطق اجتماعی از آن ‎جهت سخن به میان می‎آورند که آدمی قادر و مختار است که با فشارهای اجتماعی به رویارویی برخیزد. ایشان سپس عوامل تأثیر اجتماع را عرضه می‌کنند و سخن خود را با بحث پیرامون تجمعی شروع می‌کند که سه عامل را در خود دارد: حضور در یک مکان، داشتن هدف جامع و مشترک و وحدت سمت و سو<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>.

نویسنده تأکید می‌کند که گرایش و تمایل ریشه فطری هم‎سویی اجتماعی همان است که طالب دوری از خطاست و ناگزیر باید از این ریشه و شاخه‌های آن همچون ترس از مخالفت با مردم و آزمندی در ایجاد هماهنگی با آن‎ها پرهیز کرد.

اسلام برای حل این‎گونه مشکلات سیستماتیک، تأکید دارد که علم به نردبانی می‎ماند که آدمی را به درگاه خداوند می‎رساند و نباید صرفاً برای خود علم یا تحقق بخشیدن به اهداف سیاسی یا اجتماعی همراه با مصلحت‎اندیشی در جستجوی علم بود<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>.

نویسنده سپس به بحث پیرامون ابزاری می‌پردازد که می‎توان با آن به پژوهش تاریخی پرداخت. این ابزار عبارتند از اسناد تاریخی به‎عنوان تنها راه علمی برای پژوهش تا از این طریق هرگونه غش و تقلبی در آن دانسته شود و درستی رویدادهای رسیده، ضمانت گردد. ایشان شیوه‌های پرده برداشتن از تحریف موجود در پاره‌ای روایات اسلامی را به‎عنوان نمونه ذکر و تأکید می‌کند که ناگزیر باید به ‎نقد درون ‎نص پرداخت تا میزان هم‎سویی آن با اصول کلی شریعت معلوم گردد و آنگاه به ‎نقد خارجی نص می‌پردازد که به شناخت راویان و پژوهش علم رجال اختصاص دارد.

[[مدرسی، محمدتقی|آیت‌الله مدرسی]] کتاب منطق اسلامی را با بحثی گسترده پیرامون شیوه‌های قیاس و استدلال به پایان می‎برد.