غزلیات خواجوی کرمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

او که بدایت تا نهایت زندگی‎اش را در تحقیق و تتبع و سفر و کسب معرفت و تلمذ در محضر بزرگان گذراند و بیش از چهل هزار بیت شعر از خود به‎جا گذاشت که به‎راستی گنجینه گران‎بها و ارزشمندی برای تاریخ شعر و ادبیات این مرزوبوم بشمار می‎رود و عجبا که حتی چهره روشن و پرفروغ این عارف و ادیب و شاعر وارسته نیز غبار ایام گرفته و کمتر نام و یادی از او باقی است»<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، صفحات اول و دوم</ref>‏.

سپس اشاره می‎کند که از کلیه غزلیات دیوان‎های صنایع‎ الکمال و بدایع الجمال شامل معنویات، سفریات و شوقیات استفاده شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه دوم</ref>‏.

# بدایع ‎الجمال: مشتمل بر قصاید و ترکیبات و غزلیات و رباعیات که دفتر غزلیات‎ آن به نام شوقیات خوانده شده و 4340 بیت می‎باشد. پس تمام اشعار خواجو که در این چند دفتر‎ جمع‎ و به چاپ‎ رسیده در حدود 15076 بیت است<ref>ر.ک: رادفر، ابوالقاسم، ص‎48</ref>‏.  

از‎ وجوه تمایز دیوان خواجو نسبت به بسیاری از دیوان‎های شعر فارسی، تقسیم‎بندی موضوعی شعرهاست. خواجو احتمالاً خود شعرهایش را به این شکل درآورده است. چنان‎که گذشت دیوان خواجو به دو‎ بخش‎ عمده صنایع‎ الکمال و بدایع ‎الجمال منقسم می‎شود. پیش از خواجو این تقسیم‎بندی در شعرهای [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]]، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] و امیرخسرو دهلوی سابقه داشته و بعد‎ از‎ او در‎ جامی اتّفاق افتاده است. خواجو شاید در این وجه از شعرها تحت تأثیر شاعران پیش از‎ خود، به‎خصوص [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] بوده باشد. در دیوان چاپی گاه این تقسیم‎بندی‎ به‎ هم‎ خورده است؛ بدین شکل که یک غزل در نسخه «اساس» و «ب» در «بدایع ‎الجمال» است و این را نسخه «مج» ‎‎که‎ مصحّح در اختیار نداشته هم تأیید می‎کند؛ ولی در دیوان چاپی در «صنایع ‎الکمال» و گاه‎ یک‎ غزل که جایگاهش در «سفریات» است و محتوای آن تأیید می‎کند که در «سفر» سروده شده‎، در بین غزل‎های «حضریات» است و نیز گاه غزلی در بین قصیده‎های دیوان چاپی‎ است<ref>ر.ک: جلال‎پور، حسین، ص110</ref>‏.  

می‎توان ادعا کرد که خواجو یکی از شاعران بزرگ عرصه‎ی ادب در قرن هشتم بوده که با سرودن اشعار و به‎خصوص غزلیات آکنده‎ از‎ شور و حال، جایگاه خاصی در‎ ادبیات‎ ایران‎زمین دارا می‎باشد؛ ولی با کمال تأسف باید اذعان نمود جایگاه این شاعر در حد استحقاق و شایستگی وی مورد توجه قرار نگرفته‎، بلکه‎ تا حدودی هم غریب‎ واقع‎ شده است؛ شاعری که حتی سلطان غزل، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|خواجه شیراز]] به الهام گرفتن از او اعتراف دارد و شاید سخنی بهتر از این جهت ختم کلام نباشد که بداقبالی شاعر از آنجاست‎ که‎ در برهه‎ای از زمان قرار گرفته که [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] عاشق و شیرین در پیش آن و حافظ رند در پس آن واقع شده‎اند؛ زیرا در عرصه غزل، ظهور و یکه‎تازی [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ‎]] شیرین‎کلام، طومار‎ دیوان غزل‎سرایان را در هم نوردیده و بازار آنان را بی‎رونق نمود<ref>ر.ک: رجبی، ایوب؛ عزتی‎فر، سیمین، ص171</ref>‏.

از شگردهای هنری و خیالی مورد‎ استفاده شاعر که موجب خلق تصاویر زیبا در اشعار وی شده‎ است‎، «استعاره‎» می‎باشد. شاعر از این شیوه دوشادوش و همپای تشبیه استفاده نموده است. استعاره‎های زیبای به‎کارگرفته‎‎‎شده‎ توسط شاعر، یادآور استعاره‎های خواجه شیراز می‎باشد؛ به‎طوری‎که اگر نام‎ شاعر‎ ذکر‎ نگردد، شاید بسیاری، از تشخیص ابیات [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] از ابیات [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] ناتوان باشند. استعاره در شعر‎ خواجو از بسامد بالایی برخوردار است؛ هرچند که استعارات به‎کاررفته نیز‎ در شعر شاعران پیشین‎ و هم‎‎عصر او فراوان یافت می‎شود، ولی شاعر از پس این شیوه نیز موفق برآمده و تصاویر خیالی و ادبی زیبایی را آفریده است. استعاره‎های زیبای [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجو]] حاصل تراوش ذهن خود اوست.‎ بیشتر استعاره‎های مورد استفاده در شعر شاعر، از نوع مکنیه و تخییلیه بوده و انواع دیگر در درجه دوم اهمیت قرار گرفته‎اند و بعضی استعاره‎ها نیز از جنس عنادیه در شعر شاعر‎ به‎کار‎ گرفته نشده است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.

در این لغت‎نامه گاه ترجمه بخشی از آیه و جایگاه آن در قرآن کریم، گاه معرفی یک شخصیت و گاه یک داستان عاشقانه، مانند ویس و رامین معرفی شده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص‎436، 444 و 448</ref>‏.  

دیوان خواجوی‎کرمانی که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، ترکیبات، ترجیعات، مسمط‎ها و رباعیات اوست، با مقدمه‎ای در 85 صفحه به اهتمام احمد سهیلی‎خوانساری در سال ۱۳۳۶ش، تصحیح شده است<ref>ر.ک: رادفر، ابوالقاسم، ص‎48</ref>‏.