۶۱٬۱۸۹
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده'
جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین') |
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[سمعانی، عبدالکریم بن محمد]] ( | [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد]] (نویسنده) | ||
[[معلمی، عبدالرحمن بن یحیی]] (مصحح) | [[معلمی، عبدالرحمن بن یحیی]] (مصحح) | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
كتاب با دو مقدمه از محقق و | كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در سيزده جلد، تنظيم شده است. | ||
نویسنده، كتاب را بر اساس ترتيب الفبايى نام شهرها، قبيله‌ها يا قريه‌ها تنظيم نموده است. آنگاه در زير نام هر شهر يا قريه يا قبيله، سعى كرده است نام رجال و علماى آنها را، همراه با مختصرى از شرح حال و سيره او بنگارد. به دنبال نام رجال، اطلاعات ديگرى از اين دست داده شده است: تاريخ و محلّ تولد و وفات، استادان او، كسانى كه از ايشان روايت شنيده است، نام تأليفات، نوع تخصص و برخى موارد ديگر. | |||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه محقق، اطلاعات مفيدى پيرامون | در مقدمه محقق، اطلاعات مفيدى پيرامون نویسنده و اثر وى، ارائه شده است. | ||
نویسنده در مقدمه، روش خود را در نگارش توضيح داده است. | |||
وى در بيان برخى حكايات كه از راويان شنيده، اختصار را رعايت كرده و اسناد آنها را حذف نموده است. در ترتيب الفبايى نام شهرها، علاوه بر حرف اوّل، حرف دوم و سوم تا آخر نيز لحاظ شده است. به اين ترتيب، مطالب از الف ممدوده آغاز شده است؛ مثلاًمدخل «الآبري» (منسوب به قريه‌اى از سجستان) را در «باب الألفين» پس از مدخل «الآبجي» آورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/63 ج1، ص63]</ref> | وى در بيان برخى حكايات كه از راويان شنيده، اختصار را رعايت كرده و اسناد آنها را حذف نموده است. در ترتيب الفبايى نام شهرها، علاوه بر حرف اوّل، حرف دوم و سوم تا آخر نيز لحاظ شده است. به اين ترتيب، مطالب از الف ممدوده آغاز شده است؛ مثلاًمدخل «الآبري» (منسوب به قريه‌اى از سجستان) را در «باب الألفين» پس از مدخل «الآبجي» آورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/63 ج1، ص63]</ref> | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
در باب «الألف و الباء».<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/69 همان، ص69]</ref>مدخل‌هاى «الإباحتي»، «الأبّار»، «الإباضي»، «الأباوردي»، «الأبح»، «الأبدي»، «الأبرادي»، «الأبرص» و... تا آخر به همين ترتيب فهرست شده‌اند.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/85 همان، ص85]</ref> | در باب «الألف و الباء».<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/69 همان، ص69]</ref>مدخل‌هاى «الإباحتي»، «الأبّار»، «الإباضي»، «الأباوردي»، «الأبح»، «الأبدي»، «الأبرادي»، «الأبرص» و... تا آخر به همين ترتيب فهرست شده‌اند.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/85 همان، ص85]</ref> | ||
نویسنده در ابتداى جلد اول، به ذكر رواياتى از پيامبر(ص) در فضيلت علم انساب پرداخته است و در فصلى با عنوان «في الحث على تعلّم الأنساب و معرفتها».<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/6 همان، ص6]</ref>، روايت مشهور «تعلموا من أنسابكم ما تعلمون به أرحاكم...» را با عبارات و اسناد مختلف و مفصل نقل كرده است. سپس برای تيمن و تبرّك، فصلى را با عنوان «في نسب رسول‌اللّه(ص)» در آغاز كتاب آورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/12 همان، ص12]</ref> | |||
وى پس از بيان نسب پيامبر(ص)، به ذكر نسب بنى هاشم.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/15 همان، ص15]</ref>و بعد از آن، به ذكر نسب قريش.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/17 همان، ص17]</ref>، سپس به ذكر نسب عرب.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/19 همان، ص19]</ref>و قبايل مضر، قحطان، كهلان، قضاعه و برخى قبايل ديگر پرداخته و سپس «باب الألفين» را آغاز كرده است. | وى پس از بيان نسب پيامبر(ص)، به ذكر نسب بنى هاشم.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/15 همان، ص15]</ref>و بعد از آن، به ذكر نسب قريش.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/17 همان، ص17]</ref>، سپس به ذكر نسب عرب.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/19 همان، ص19]</ref>و قبايل مضر، قحطان، كهلان، قضاعه و برخى قبايل ديگر پرداخته و سپس «باب الألفين» را آغاز كرده است. | ||
نویسنده مسافرت‌هاى فراوانى به شهرها، روستاها و سرزمين‌هاى مختلف كرده و با عالمان و محدثان بسيارى ديدار و گفتگو كرده است و سپس با تنظيم ديده‌ها و شنيده‌هاى خود، قسمت اعظم كتاب را سامان داده است؛ مثلاًدر جايى نوشته «كتبت عنه من حفظه».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12731/2/6 ج3، ص6]</ref>؛ به سخن ديگر، بيشتر منابع «الأنساب» به‌صورت شفاهى بوده است؛ به‌علاوه اينكه [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از منابع كتب فراوان ديگرى هم كه در دست داشته، سود جسته است. برخى از اين منابع عبارتند از: | |||
الف)- [[تاریخ نیشابور]]، اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى]]: [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از اين اثر بيش از منابع ديگر بهره برده و در سراسر فصل‌هاى مختلف «الأنساب»، بارها به آن ارجاع داده يا از آن روايت كرده است؛ | الف)- [[تاریخ نیشابور]]، اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى]]: [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از اين اثر بيش از منابع ديگر بهره برده و در سراسر فصل‌هاى مختلف «الأنساب»، بارها به آن ارجاع داده يا از آن روايت كرده است؛ | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
و)- تاريخ جرجان، اثر حمزة بن يوسف سهمى. | و)- تاريخ جرجان، اثر حمزة بن يوسف سهمى. | ||
نویسنده به مذهب اهل سنّت اعتقاد داشته و از ميان ائمه چهارگانه اهل سنّت، بيشتر به شافعى و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] گرايش دارد. وى در لابه‌لاى نوشته‌هاى خود، گاه به گاه عقايد خود را آشكار كرده و بر مبناى آنها درباره محدثان و راويان شيعه اظهار نظر كرده است؛ مثلاًدر جايى، هم‌عقيده با ابوحاتم بن حبان بستى، مؤلف «الثقات» گفته است: «جعفر بن سليمان ضبعى یکى از ثقات و راويان معتبر است؛ تنها عيب او ميل و ارادتش به اهل‌بيت(ع) است». وى در ادامه افزوده است: «ائمه حديث ما اجماع دارند اگر راوى صادق و متقنى، اهل بدعت بود، لكن عقايد خود را تبليغ و اظهار نمى‌كرد، شنيدن و حجّت گرفتن اخبار او جايز است؛ در غير اين صورت و حتى در صورت ثقه بودن، احتجاج به اخبار و احاديثى كه نقل كرده، پايه‌اى ندارد و درست نيست؛ به همين خاطر ما حديث اهل بدعت را یکسره طرد مى‌كنيم».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/378 ج8، ص378]</ref>در جايى ديگر ضمن ذكر ابوعبدالرحمن محمّد بن فضيل بن غزوان بن جرير ضبّى كوفى (متوفى 195ق) با اينكه نوشته [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] از او حديث و روايت نقل كرده است، امّا با كنايه افزوده: «كان يغلو في التّشيّع».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/382 همان، ص382]</ref>؛ يعنى در تشيع غلوّ مى‌كرد. | |||
نویسنده گاهى به جاى نقد علمى انديشه‌هاى اهل تشيع، یکسره آنها را تكفير كرده و اين روش از هركه باشد - خواه شيعه خواه سنّى - ناپسند و غير علمى است. درباره جاروديه نوشته است: «جاروديه فرقه‌اى از زيديه (شعبه‌اى از تشيّع) و منسوب به ابى‌الجارود هستند. آنها معتقدند پيامبر(ص) از راه توصيف، به امامت على [ع] تصريح كرده؛ با اينكه نام او را نبرده است و مردمى كه پس از پيامبر(ص) اقتدا به على [ع] را ترك گفتند، كافر شدند و معتقدند پس از على [ع] حسن [ع] و حسین [ع] امام هستند و امامت پس از آنها، در ميان فرزندان آنها شورايى است و بعد از آنها، از ميان مردم كسى كه مردم را به خدا بخواند و عالم فاضل باشد مى‌تواند امام باشد. امّا ما آنها را تكفير مى‌كنيم به‌خاطر اينكه صحابه را تكفير كردند». | |||
در جاى ديگر نوشته است: «ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمر بن منده در تاريخ اصفهان از عبدالرحمن بن عبدالله بن منده نقل كرده كه داشتم از عبدالله بن محمّد بن عقيل باوردى دو جزء از حديثى را از احمد بن سلمان مى‌نوشتم كه به من گفت: من لم یکن على مذهب الاعتزال فليس بمسلم». وقتى اين سخن را از او شنيدم، نوشتن جزء دوم حديث را ترك كردم». | در جاى ديگر نوشته است: «ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمر بن منده در تاريخ اصفهان از عبدالرحمن بن عبدالله بن منده نقل كرده كه داشتم از عبدالله بن محمّد بن عقيل باوردى دو جزء از حديثى را از احمد بن سلمان مى‌نوشتم كه به من گفت: من لم یکن على مذهب الاعتزال فليس بمسلم». وقتى اين سخن را از او شنيدم، نوشتن جزء دوم حديث را ترك كردم». | ||
یکى از فوائد اثر حاضر، ذكر نام كتاب‌هايى است كه غالبا در منابع ديگر ذكر نشده است؛ زيرا همان‌طوركه گفته شد، | یکى از فوائد اثر حاضر، ذكر نام كتاب‌هايى است كه غالبا در منابع ديگر ذكر نشده است؛ زيرا همان‌طوركه گفته شد، نویسنده برای نگارش اين كتاب، سفرهاى فراوانى به نقاط مختلف دنيا كرده و كتاب‌هاى بسيارى را ديده يا شنيده كه ذكر نام آنها در تأليفات ديگر - از اين دست - كم‌سابقه يا بى‌سابقه بوده است. اين كتاب‌ها اعم از تفاسير، كتاب‌هاى علوم قرآنى، ادبى، عرفانى، تاريخى، سفرنامه‌ها و دواوين شعر است. اكثر اين كتاب‌ها امروز در دست نيستند و در منابع كتاب‌شناختى ديگر هم ذكرى از آنها نيست. برای نمونه، نام برخى كتاب‌ها كه از «الأنساب» استخراج شده است، عبارت است از: التفسير للقرآن، اثر ابوزكريا يحيى بن جعفر بن اعين ازدى؛ كبير في القرائات، اثر ابوجعفر محمّد بن سعدان نحوى ضرير؛ أحكام القرآن، اثر ابوالحسن عبّاد بن عباس طالقانى؛ مقالات المعتزله، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى؛ رد على أهل السنة، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى و... | ||
نكته‌هاى ظريف و خواندنى نيز در «الأنساب» فراوان است؛ مثلاًبحث‌هاى خواندنى درباره مزدكيان؛ درباره شهيد؛ وجه تسميه برخى از شهرها، مثل بغداد؛ عقايد فرقه سبعيه؛ جملاتى از فارسی كهن: «فقال له بالفارسیة: خدایکان تازيان ذمار گرفت؛ قال باذان و هو في السوق: اسب زين و استر پالان و اسباب بى‌درنگ» و... | نكته‌هاى ظريف و خواندنى نيز در «الأنساب» فراوان است؛ مثلاًبحث‌هاى خواندنى درباره مزدكيان؛ درباره شهيد؛ وجه تسميه برخى از شهرها، مثل بغداد؛ عقايد فرقه سبعيه؛ جملاتى از فارسی كهن: «فقال له بالفارسیة: خدایکان تازيان ذمار گرفت؛ قال باذان و هو في السوق: اسب زين و استر پالان و اسباب بى‌درنگ» و... | ||