۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
الرسالة الكمالية في الحقائق الإلهية (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۴۸
، ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷لینک درون متنی
(لینک درون متنی) |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
'''الرسالة الكمالية في الحقائق الإلهية'''، تألیف [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین محمد رازی شافعی]] (متوفی 606ق)، معروف به [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] یا ابن خطیب، کتابی در زمینه منطق، فلسفه و هیئت است. در انتهای اثر، | '''الرسالة الكمالية في الحقائق الإلهية'''، تألیف [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین محمد رازی شافعی]] (متوفی 606ق)، معروف به [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] یا ابن خطیب، کتابی در زمینه منطق، فلسفه و هیئت است. در انتهای اثر، «[[المشاعر|كتاب المشاعر]]» [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالدین محمد شیرازی]] معروف به [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] (متوفی 1059ق) نیز ارائه شده است. کتاب اول با تحقیق علی محییالدین و کتاب دوم با تحقیق خالد عبدالکریم طرازی منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
رساله کمالیه مشتمل بر ده مقاله است. بهجز مقاله سوم که در بیست فصل و مقاله دهم که در شش فصل تنظیم شده، هشت مقاله دیگر هرکدام در ده فصل تنظیم شدهاند. مقاله اول در منطق، مقاله دوم در مقولات، مقاله سوم در معرفت ذات باری، مقاله چهارم در صفات واجب الوجود، مقاله پنجم در افعال باری تعالی، مقاله ششم در احوال اجسام و حرکات، مقاله هفتم در بیان صفات افلاک، مقاله هشتم در اثبات ارکان و عناصر، مقاله نهم در علم نفس و مقاله دهم در علم هیئت نوشته شده است. | رساله کمالیه مشتمل بر ده مقاله است. بهجز مقاله سوم که در بیست فصل و مقاله دهم که در شش فصل تنظیم شده، هشت مقاله دیگر هرکدام در ده فصل تنظیم شدهاند. مقاله اول در منطق، مقاله دوم در مقولات، مقاله سوم در معرفت ذات باری، مقاله چهارم در صفات واجب الوجود، مقاله پنجم در افعال باری تعالی، مقاله ششم در احوال اجسام و حرکات، مقاله هفتم در بیان صفات افلاک، مقاله هشتم در اثبات ارکان و عناصر، مقاله نهم در علم نفس و مقاله دهم در علم هیئت نوشته شده است. | ||
کتاب | [[المشاعر|کتاب مشاعر]]، مشتمل بر یک مقدمه (با عنوان فاتحه در هشت مشعر، در تحقیق مفهوم وجود و اثبات حقیقت آن)، سه منهج و یک خاتمه است. منهج اول (در وجود و وحدت باری تعالی) در هشت مشعر، منهج دوم (در گوشهای از احول صفات باری تعالی) در چهار مشعر و منهج سوم (در اشاره به صنع و ابداع) در سه مشعر تألیف شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
#:دوم آنکه تعریف او، یا به ذاتیات او کنند یا به عرضیا او. قسم اول باطل است؛ زیرا تعریف او اگـر بـه کل ذاتیات او کنند، ایـن مـحال باشد؛ زیرا کل ذاتیات، عین اوست؛ پس اگر کل ذاتیات او، معرّف او باشد، لازم آید که یک چیز، معرّف نفس خود بود و این محال است و اگر به بعض ذاتیات او کنند، این هم مـحال اسـت؛ زیرا از معرفت بعض اجزای شیء، معرفت تمام آن چیز حاصل نشود و قسم دوم هم باطل است؛ زیرا این صفت عرضی، یا روا دارند که غیر آن موصوف را باشد یا روا ندارند؛ اگر روا دارنـد، تـعریف حاصل نـشود و اگر روا ندارند این اختصاص آنگه معلوم باشد که معرفت این ذات حاصل بود. پس اگر معرفت این ذات مستفاد بـود، از آن اختصاص، دور لازم میآید و این محال است. این است اشکالاتی که در اکـتساب تـصورات تـوان گفت»<ref>ر.ک: پورموسوی، سید مهدی، ص33 و 40؛ متن کتاب، ص20-19</ref>. | #:دوم آنکه تعریف او، یا به ذاتیات او کنند یا به عرضیا او. قسم اول باطل است؛ زیرا تعریف او اگـر بـه کل ذاتیات او کنند، ایـن مـحال باشد؛ زیرا کل ذاتیات، عین اوست؛ پس اگر کل ذاتیات او، معرّف او باشد، لازم آید که یک چیز، معرّف نفس خود بود و این محال است و اگر به بعض ذاتیات او کنند، این هم مـحال اسـت؛ زیرا از معرفت بعض اجزای شیء، معرفت تمام آن چیز حاصل نشود و قسم دوم هم باطل است؛ زیرا این صفت عرضی، یا روا دارند که غیر آن موصوف را باشد یا روا ندارند؛ اگر روا دارنـد، تـعریف حاصل نـشود و اگر روا ندارند این اختصاص آنگه معلوم باشد که معرفت این ذات حاصل بود. پس اگر معرفت این ذات مستفاد بـود، از آن اختصاص، دور لازم میآید و این محال است. این است اشکالاتی که در اکـتساب تـصورات تـوان گفت»<ref>ر.ک: پورموسوی، سید مهدی، ص33 و 40؛ متن کتاب، ص20-19</ref>. | ||
# یکی از موارد اختلاف بین منطقنگاران دوبخشی و نهبخشی، جایگاه بحث از مقولات است. [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخالرئیس]] برای نخستین بار طرح مبحث مقولات را در منطق مورد مناقشه قرار داده و آن را از مباحث فلسفه اولی دانسته است. پیروان دوبخشی [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]]، مقولات را از منطق حذف کردهاند؛ درحالیکه مدرسه نهبخشی که غالباً از شفای بوعلی تبعیت کردهاند و نیز منطقنگاران التقاطی، مقولات را از مباحث منطقی دانستهاند. نخستین پیروان منطق دوبخشی، مانند غزالی (450-505ق) در معيار العلم، اگرچه مقولات را در آغاز منطق نیاوردهاند، ولکن آن را در انتهای کتاب آوردهاند. غزالی در مقاصد الفلاسفة، علم به مقولات دهگانه را از مباحث الهیات میشمارد. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] متعصبترین منطقنگار دوبخشی (541-606ق) هم در رساله کمالیه مانند معيار العلم [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، مقولات را خارج از منطق دانسته، ولکن آن را در پایان منطق و آغاز الهیات مینشاند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص33؛ سلمان ماهینی، سکینه، ص38-36</ref>. | # یکی از موارد اختلاف بین منطقنگاران دوبخشی و نهبخشی، جایگاه بحث از مقولات است. [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخالرئیس]] برای نخستین بار طرح مبحث مقولات را در منطق مورد مناقشه قرار داده و آن را از مباحث فلسفه اولی دانسته است. پیروان دوبخشی [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]]، مقولات را از منطق حذف کردهاند؛ درحالیکه مدرسه نهبخشی که غالباً از شفای بوعلی تبعیت کردهاند و نیز منطقنگاران التقاطی، مقولات را از مباحث منطقی دانستهاند. نخستین پیروان منطق دوبخشی، مانند غزالی (450-505ق) در معيار العلم، اگرچه مقولات را در آغاز منطق نیاوردهاند، ولکن آن را در انتهای کتاب آوردهاند. غزالی در مقاصد الفلاسفة، علم به مقولات دهگانه را از مباحث الهیات میشمارد. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] متعصبترین منطقنگار دوبخشی (541-606ق) هم در رساله کمالیه مانند معيار العلم [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، مقولات را خارج از منطق دانسته، ولکن آن را در پایان منطق و آغاز الهیات مینشاند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص33؛ سلمان ماهینی، سکینه، ص38-36</ref>. | ||
# [[سبزواری، هادی|حاجی سبزواری]]، شارح فلسفه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، بـرخی از مسائل [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] را به نقد کشیده و دیدگاهی مخالف او را ارائه میدهد؛ مثلاً در «اثـبات اتحاد عاقل و معقول از طریق تضایف»، در شرح منظومه میگوید: امّا مسلک تضایفی را که [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] در کتاب مشاعر و غیر آن مطرح کرده است، برای اثبات اتحاد عاقل و معقول کافی نیست؛ به دلیل آنچه که در حاشیه اسـفار بـیان کردیم که تضایف، عینیت را افاده نمیکند، بلکه اتحاد و عینیت دلیل دیگری دارد. سپس میگوید: آنچه که سخن ما را تأیید مینماید این است که موجود در خارج و در ذهن، دوقلویی هستند که از یک شیر ارتضاع مینمایند؛ یعنی همان طور که خـارج و شـیء مـوجود در آن عین یکدیگرند و مانند ظرف و مـظروف تـغایر نـدارند (بدین معنا که وجود آن موجود عین خارج و مرتبهای از مراتب آن است)، همینطور، معنای موجود در ذهن و ذهن که نفس ناطقه است دو وجود نیستند، بـلکه مـوجود در ذهـن، مرتبهای از مراتب ذهن و نفس است<ref>ر.ک: بهروان، حسین، ص137</ref>. | # [[سبزواری، هادی|حاجی سبزواری]]، شارح فلسفه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، بـرخی از مسائل [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] را به نقد کشیده و دیدگاهی مخالف او را ارائه میدهد؛ مثلاً در «اثـبات اتحاد عاقل و معقول از طریق تضایف»، در شرح منظومه میگوید: امّا مسلک تضایفی را که [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] در [[المشاعر|کتاب مشاعر]] و غیر آن مطرح کرده است، برای اثبات اتحاد عاقل و معقول کافی نیست؛ به دلیل آنچه که در حاشیه اسـفار بـیان کردیم که تضایف، عینیت را افاده نمیکند، بلکه اتحاد و عینیت دلیل دیگری دارد. سپس میگوید: آنچه که سخن ما را تأیید مینماید این است که موجود در خارج و در ذهن، دوقلویی هستند که از یک شیر ارتضاع مینمایند؛ یعنی همان طور که خـارج و شـیء مـوجود در آن عین یکدیگرند و مانند ظرف و مـظروف تـغایر نـدارند (بدین معنا که وجود آن موجود عین خارج و مرتبهای از مراتب آن است)، همینطور، معنای موجود در ذهن و ذهن که نفس ناطقه است دو وجود نیستند، بـلکه مـوجود در ذهـن، مرتبهای از مراتب ذهن و نفس است<ref>ر.ک: بهروان، حسین، ص137</ref>. | ||
# از میان انبوه آثار [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صـدرالمتألهین شـیرازی]]، رسـاله | # از میان انبوه آثار [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صـدرالمتألهین شـیرازی]]، رسـاله [[المشاعر|مشاعر]]، از دیرباز مورد توجه و اقبال خاص صاحبنظران بوده و از شرح و حاشیههای بسیار برخوردار شـده است. شیخ احمد احسائی، در مقام ابطال عقائد صدرا، شرحی بر مـشاعر نوشته است. آخوند ملا اسماعیل اصفهانی، پس از شرح احسائی، در مقام شـرح مـشاعر و رد شبهات شیخ احسائی برآمد. مولی احمد اردکانی، دو بار بر [[المشاعر|مشاعر]] حاشیه نگاشته است. ملا جعفر لاهیجانی نیز شرحی مفصل به نام «شرح رساله مشاعر» نوشته که بـا تـعلیق و تـصحیح و مقدمه [[آشتیانی، جلال‌الدین|سید جلال‌الدین آشتیانی]] در مشهد به طبع رسیده است<ref>ر.ک: امین، سید حسن، ص436-435</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
نسخه رساله کمالیه، حاوی تصحیفات و غلطهای فراوانی بوده که محقق اثر صحیح آنها را در متن نوشته و در پاورقی تذکر داده است. برخی از الفاظ نیز امکان خواندن نداشته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص69</ref>. | نسخه رساله کمالیه، حاوی تصحیفات و غلطهای فراوانی بوده که محقق اثر صحیح آنها را در متن نوشته و در پاورقی تذکر داده است. برخی از الفاظ نیز امکان خواندن نداشته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص69</ref>. | ||
مباحث مختلف کتاب مشاعر تا انتهای خاتمه، در 150 بند شمارهگذاری شده است. | مباحث مختلف [[المشاعر|کتاب مشاعر]] تا انتهای خاتمه، در 150 بند شمارهگذاری شده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
[[المشاعر]] | |||
== پیوندها == | == پیوندها == | ||
[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/17953 مطالعه کتاب الرسالة الكمالية في الحقائق الإلهية در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/17953 مطالعه کتاب الرسالة الكمالية في الحقائق الإلهية در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | ||