المعيار و الموازنة في فضائل الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب صلوات‌الله‌عليه: تفاوت میان نسخه‌ها

المعيار و الموازنه، تألیف ابوجعفر محمد بن عبدالله سمرقندى اسكافى بغدادى، دانشمند بزرگ معتزلى نيمه اول قرن سوم هجرى و درگذشته به سال 240ق يا پسرش ابوالقاسم جعفر بن محمد اسكافى دانسته‌اند. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] اين كتاب را از تأليفات پسر مى‌داند و مى‌نويسد كه ابوالقاسم جعفر بن محمد اسكافى نويسنده‌اى توانا و دبيرى خردمند بوده است و معتصم عباسى كه از سال 218 تا 227 هجرى بر مسند خلافت عباسى بوده است، سرپرستى يكى از ديوان‌هاى خلافت را به او سپرده بود.البته برخى انتساب اين اثر را به ابوجعفر اسكافى از جانب آقاى [[محمودی، محمدباقر|محمدباقر محمودى]]  مورد ترديد قرار داده‌اند و گفته‌اند هيچ دليل موجهى در دست نيست تا انتساب اين كتاب را به اسكافى درست بدانيم، چرا كه اولاً ابن‌نديم اين عنوان را از آثار فرزند اسكافى دانسته، و ثانياً آقاى محمودي در مقدمه كتاب نه از مشخصات نسخه سخنى گفته، و نه حتى يك دليل براي صحت انتساب اين كتاب به اسكافى ذكر كرده است.

1- با توجه به اينكه اسكافى در روزگار خلافت عباسيان مى‌زيسته و دستگاه خلافت عباسى از آغاز تا پايان حكومت معتزله را به شدّت در مقابل شيعه و علويان تقويت و حمايت مى‌كرده‌اند، زيرا معتزله در همه احوال بر اين عقيده بوده‌اند كه امامت و پيشوايى مفضول بر فاضل روا و درست است و به همين سبب هم هيچ گونه اعتراضى بر خليفگان نداشته‌اند و بسيار روشن است كه از لحاظ سفّاح و منصور و هارون و مأمون حمايت از اين جناح به مصلحت بوده است، شهامت اعتقادى و اخلاقى اسكافى در تأليف كتاب‌هاى نقض العثمانيه، و خود يا پسرش در نگارش المعيار و الموازنة به خوبى آشكار مى‌شود، به ويژه كه پس از تأليف نقض العثمانيه، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] در پى آزار اسكافى بوده است و اسكافى از او روى پنهان مى‌كرده است كه با او روياروى نشود.

 

2- اين كتاب نمودارى از عقيده و عواطف عاليه مسلمانان غير عرب نسبت به حضرت اميرالمؤمنين على(ع) است كه همراه با شهامت اخلاقى و دليرى در بيان حق و با روش بسيار پسنديده و منطقى و بدون تعصب تأليف شده است.

 

3- با توجه به اين موضوع كه كتاب المعيار و الموازنه حدود 180 سال پيش از رحلت [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] (ره) و گردآورى نهج‌البلاغه تأليف شده است و بسيارى از خطبه‌ها و نامه‌ها و كلمات قصار اميرالمؤمنين على(ع) در آن آمده است، از دو جهت در خور كمال اهميت است، نخست آن كه خطبه‌هايى در آن آمده است كه از نظر ر[[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] پوشيده مانده يا مصلحت در گزينش آن نبوده است، دو ديگر آن كه اين كتاب از مراجع استوار و منابع ارزنده بسيارى از خطبه‌هاى نهج‌البلاغه و پاسخگوى اعتراض افراد مغرض و كم اطلاع درباره نهج‌البلاغه است كه با ادعاى نادرستى در صحت آن گرفتار شك و ترديد شده‌اند.

1- [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]، فهرست، مقاله پنجم، ص 312.

 

2- مقدمه دكتر [[مهدوی دامغانی، محمود|محمود مهدوى دامغانى]] (مترجم).

 

3- حافظيان بابلى، ابوالفضل، كتاب ماه دين، شهريور و مهر 1380، ش47-48.

 

4- درباره [[مهدوی دامغانی، محمود|محمود مهدوى دامغانى]]، سايت آفتاب.

 

5- فهرس التراث، ج 1، ص 257.

 

6- گذشته، ناصر؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى، ج 8، ص 342.