تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی: تفاوت میان نسخه‌ها

كتاب تعليقه بر الهيات شرح تجريد، ملا على قوشچى، تألیف شمس‌الدين خفرى، به زبان عربى است. بر اهل تحقيق و فنّ در مباحث عقلى پوشيده نيست كه يكى از آثار بسيار مهمّ - و گزافه نيست، اگر بگوييم يگانه - در كلام شيعه تجريد الاعتقاد [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]] است. از جمله شواهد اهمّيت آن، نگارش شروح و حواشى و تعليقات فراوان توسط بزرگان انديشه بر اين اثر ارجمند و جاودانى است. يكى از شروح نامبردار كه آن نيز مورد توجّه اهل تفكّر قرار گرفته و حواشى بسيارى بر آن نگاشته شده، شرح تجريد قوشچى است. در ميان حواشى ارزنده بر اين شرح مى‌توان از حاشيه خفرى نام برد كه اين حاشيه چه در عصر وى و چه بعد از آن مورد توجّه انديشمندان و متكلّمان بسيارى قرار گرفته است. حاشيه مذكور، چنان كه از نظر خوانندگان خواهد گذشت، بر بخش الهيات شرح تجريد قوشچى؛ يعنى بر مقصد سوم از إثبات صانع تا مسئله نفى شريك (از فصل دوم در صفات صانع) نگاشته شده است. چنان كه اشاره شد، نيكويى حاشيه حاضر بسيارى را بر آن داشت تا با تحشيه و تعليقه‌نويسى به نقد و بررسى آراى خفرى طىّ اين حاشيه مبادرت ورزند.

1. تعريف قدرت از نظر متكلّمان و حكما.

 

2. إثبات حدوث عالم.

 

3. نزاع ميان اشاعره و حكما.

 

4. آيا ترجيح فاعل مختار بدون مرجّح جايز است يا نه.

 

5. ايجاب خاصى كه حكما در حدوث عالم بدان قائلند.

 

6. توضيح و شرح پيرامون چهار پاسخ خواجه از ادلّه معترضان و نقد و انتقادات خفرى بر شرح قوشچى در اين باب.

 

7. آيا قدرت واجب بر فعل، قبل از وجود فعل است يا حين وجود فعل.

 

8. عموميت قدرت حق تعالى.

 

9. شرور و چگونگى تعلّق قدرت واجب به آن.

1. شرح دليل اوّل خواجه (احكام حق تعالى).

 

2. شرح دليل دوم خواجه (التجرّد).

 

3. شرح دليل سوم خواجه (كيفية قدرته و استناد كلّ شىء إليه).

 

4. شرح چهار پاسخ خواجه از سؤال معترضان.

1. برهان خفرى در كلام الهى.

 

2. رفع تعارض موجود ميان دو قياس مذكور در شرح قوشچى.

 

3. وجوه ششگانه معتزله در إثبات رأى خود در كلام حقّ تعالى.

 

4. نظر قوشچى درباره دو وجه اخير معتزله.

 

5. مفاسدى كه اصحاب در فهم كلام شيخ اشعرى قائل شدند.

 

6. نظر خفرى در ترتيب حروف و بررسى نظر قوشچى.

 

7. شش وجه در كلام حقّ تعالى از نظر خفرى.

 

8- إثبات سرمديت واجب تعالى.

1- نسخه كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، به شماره 458.

 

2- نسخه از كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره /1 1699.

 

3- نسخه ديگرى از كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره 1761.

 

4- نسخه كتابخانه مدرسه عالى شهيد مطهرى، به شماره 1383.

1- مقدمه مصحح بر كتاب.

 

2- اشراق، محمد كريم، مولانا شمس‌الدين خفرى؛ مجله وحيد، خرداد 1352 شماره114 و تير 1352 شماره 115.

 

3-اوجبى، على؛ آغازشناسى در شاهكار كلامى خفرى، نابغه گمنام سده دهم هجرى، آئينه ميراث، پاييز 1383، شماره 26.