نقد و بررسی نظریه تطور تاریخی تشیع
نقد و بررسى نظريه تطوّر تاريخى تشيع حاصل ميزگرد بررسى كتاب «مکتب در فرآیند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین» نوشته سيد حسين مدرسى طباطبايى است. اين كتاب كه سال‌ها پيش ابتدا به زبان انگليسى در آمريكا چاپ شده و در سال 1386ش با ترجمه‌هاشم ايزدپناه انتشار يافته، به همت مجمع عالى حكمت اسلامى با حضور تعدادى از انديشه‌وران (كارشناسان: حجج اسلام حسن يوسفى غروى، سيد محمد كاظم طباطبايى و محمدتقى سبحانى و دبير علمى: حجت‌الاسلام على عباسى)، مورد نقد و بررسى قرار گرفته است.
| نقد و بررسی نظریه تطور تاریخی تشیع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مجمع عالی حکمت اسلامی (تهيه کننده) |
| ناشر | مجمع عالی حکمت اسلامی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1388 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978 - 964 - 548 - 141 - 2 |
| موضوع | شیعه امامیه - عقاید - نقد و تفسیر
شیعه امامیه - عقاید - تاریخ مدرسی طباطبایی، حسین، 1320 -. مکتب در فرایند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه - تاریخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 211/5 /م4 م7088 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه مجمع عالى حكمت اسلامى آغاز و مطالب بدون تبويب و فصل‌بندى خاصى ارائه شده است. ابتدا مبانى روشى‌شناسى كلامى، تاريخى و روايى كتاب «مكتب در فرايند تكامل» بررسى گرديده و سپس ضمن پاسخ به تشكيك در صفات و ويژگى‌هاى اجماعى امام معصوم(ع) و تبدّل امامت سياسى به امامت علمى و معنوى و بررسى بخش‌هاى ديگرى از كتاب مذكور، با پاسخ به پرسش‌هاى شركت‌كنندگان در ميزگرد به پايان رسيده است.
گزارش محتوا
در مقدمه كتاب علت و چگونگى تأليف كتاب، تشريح شده است[۱]
در ابتداى كتاب، به تبيين موضوع ميزگرد پرداخته شده و سپس به ترتيب مبانى روشى‌شناسى كلامى، تاريخى و روايى كتاب «مكتب در فرايند تكامل» بررسى گرديده است[۲]
به عقيده ناقدان، اساساً آنچه در اين كتاب يا نظاير آن آمده، سابقه‌اى بس طولانى دارد و اجزاى استنادى آن را مى‌توان در مهم‌ترين آثار مخالفان شيعه در سده‌هاى نخستين پيدا كرد. كسانى كه با آثارى مثل مقالات الاسلاميين، الفرق بين الفرق، المغنى قاضى عبدالجبار و حتى كتاب‌هايى مانند «تاريخ الاسلام» ذهبى و ديگران آشنا باشند، مى‌دانند كه بسيارى از اين ملاحظات، در برابر شيعه و در نقد انديشه شيعى بيان شده است. آنچه در اين كتاب تازگى دارد، استفاده از روش‌شناسى خاصى در بازخوانى اين نكات و تبديل آن به طرحى كلان براى معرفى تاريخ تفكر شيعه است[۳]
اين پيشينه ازآن‌رو ذكر شده تا به اين نكته اشاره شود كه اين نگاه و اين نوع تحقيق، هرچند سابقه‌اى بلند دارد، با روش‌شناسى جديد چندان پرپيشينه نيست و همچنين يادآورى شود كه متأسفانه انديشمندان ما، با اين نگاه كمتر به تاريخ انديشه اماميه پرداخته‌اند و از اين جهت، زمينه براى بحث‌هايى فراهم آمده كه در كتاب «مكتب در فرايند تكامل» مندرج شده است[۴]
در بررسى مبانى روش‌شناسى تاريخى كتاب، به اين نكته توجه داده شده است كه با نظر به اينكه «سه قرن نخستين» در عنوان كتاب به كار رفته است، انتظار مى‌رود اين محدوده در تمام متن محفوظ بماند. در صورتى كه در جاهايى مى‌بينيم محدوده زمانى تا حدود يك قرن كم مى‌شود. محدوده زمانى غيبت صغرا و گاه نيز به عكس برمى‌گردد. نویسنده درباره اين دوران مى‌گويد مكتب تشيع، حضور كامل علمى، كلامى، فقهى داشته است ولى ناقدان معتقدند در واقع اصلاً اين تكامل، تكامل مذهب نيست. از شواهد و ادله‌اى كه در كتاب آمده است برمى‌آيد كه تكامل معتقدان به اين مذهب در واقع تكامل اماميون است در عقيده‌شان به امامت؛ نه اينكه خود عقيده امامت تكامل يافته باشد. بنابراین تكامل، در اين مقام، با اضافه‌اى كه در عنوان كتاب داشته، با تكامل مذهب يا تكامل مكتب دوگانگى پيدا مى‌كند و نمونه‌هايى از اين تكامل در اين كتاب جابه‌جا ذكر شده، كه با شواهد و ادله تنافى دارد[۵]
در بررسى مبانى روش‌شناسى روايى كتاب نيز نكات قابل توجهى ذكر شده است. اين كتاب (مكتب در فرايند تكامل) از منظر حديثى، آكنده از نكات ريز و تخصصى حديثى است كه با آدرس‌دهى فراوان و مصادر بسيار زياد همراه شده است. به‌ويژه ارجاعات پرشمار در متون، حتى براى اشاره به مطالب جانبى بدون آنكه متن حديث يا روايت ذكر شود. از اين منظر، ناقدان تبيين و توضيح مبانى حديثى مؤلف و شيوه ايشان در مباحث حديثى را بسيار مهم دانسته و به اين امر پرداخته‌اند؛ چون به اين امر اذعان دارند كه مهم‌ترين و محورى‌ترين موضوع در متون نقلى، استناد صحيح و معتبر همراه با انتخاب روش مقبول و قابل دفاع است[۶]
در بخش ديگرى از مباحث كتاب ناقدان به اين نكته اشاره دارند كه ضعف‌هايى در روش و مبانى نویسنده كتاب به چشم مى‌خورد كه به نتيجه‌گيرى‌هاى به دست آمده، آسيب رسانده است. از جمله آنكه نویسنده درباره كتب حديثى موجود و در دسترس ما، به‌طور كلى با شك يا تشكيك برخورد كرده و اعتبار استناد اين كتب را به مؤلفان اوليه آن‌ها زير سؤال برده است. پيش‌فرض ايشان اين است كه كتاب‌هاى حديثى اوليه را در دوره‌هاى پسين تحريف و تصحيف كرده و متونى بر آن‌ها افزوده‌اند. وى به گونه مشخص، درباره كتاب‌هاى «سليم» و «بصائر الدرجات» چنين ادعایى مى‌كند. اين‌گونه مواجهه با مصادر حديثى، امكان بحث و گفت‌وگو را منتفى مى‌سازد؛ زيرا هيچ محور مشتركى براى گفت‌وگو باقى نخواهد ماند. چنان‌كه در ادامه بحث، نویسنده خود نيز دچار مشكل شده و به شيوه‌اى دوگانه با متون حديثى و مصادر روايى برخورد كرده است[۷]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.
كتاب تقريباً فاقد پاورقى است (بجز ص8 كه در آن به ذكر منبع پرداخته شده است).
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.