مفردة يعقوب بن اسحاق الحضرمي
مفردة يعقوب بن اسحاق الحضرمي، تألیف مُقرى و محدث ممتاز مالکی قرطبى قرن پنجم قمری، ابوعمرو عثمان بن سعید دانى مشهور به ابن الصیرفی (371- 444 ق)، اختلافات یکی از قاریان دهگانه به نام یعقوب بن اسحاق حضرمی با یکی از قاریان هفت‌گانه به اسم نافع بن عبدالرحمن مدنی را توضیح می‌دهد. مورخ، مصحح و استاد زبان عربی دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد، حاتم صالح ضامن (درگذشته 1434ق)، این کتاب را تصحیح کرده و برای آن مقدمه نوشته است.
| مفردة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حضرمی، یعقوب بن اسحاق (نويسنده)
دانی، عثمان بن سعید (نويسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق) |
| ناشر | دار ابن الجوزي |
| مکان نشر | عربستان - دمام |
| سال نشر | 1429ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP۷۶/۹/د۲م۷ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- حاتم صالح ضامن با اشاره به شرح حال نویسنده، کتاب حاضر را اولین اثری دانسته که در توضیح اختلافات قرائت یعقوب بن اسحاق حضرمی نوشته شده است[۱].
- ابن الصیرفی خطاب به شخصی که اسمش را نیاورده، نوشته است: از من خواستی که در این کتاب، قرائت ابومحمد یعقوب بن اسحاق حضرمی بصری را در مواردی ترسیم کنم که با نافع بن عبدالرحمن بن ابی‌نعیم مدنی برطبق روایت «عیسی بن مینا قالون» مخالفت کرده است و موارد موافقت را نیاورم و من پذیرفتم....[۲].
ساختار و محتوا
ابن الصیرفی در این اثر، بعد از ذکر اسامی رجال و راویان اسناد قرائت یعقوب بن اسحاق حضرمی، دیدگاه‌های اختصاصی و اختلافی او را در مسائل گوناگون قرائت قرآن کریم آورده است؛ از جمله: مدّ و قصر، دو همزه چسبان، اظهار و ادغام، اماله، های سکت و فرش الحروف.
نمونه مباحث
- در اُمّ القرآن (سوره حمد): «مَلِك يوْمِ الدِّينِ»، کلمه «مَلِك» را فقط در اینجا، با الف (مالك) خوانده است[۳].
- در سوره شوری (آیه 30) «فَبما كسبت»، با افزوده «فَ» قرائت کرده است[۴].
- یادکرد «فرش الحروف» در اُمّ القرآن: «الصِّراطَ» و «صِراطَ» را با «سین» خوانده است؛ یعنی «سراط»، در هر جایی که واقع شود و در اولش «ال» باشد یا نباشد و همچنین «و يبصط» در سوره بقره را «يبسط» و «بصطة» در سوره اعراف را «بسطة» قرائت کرده است[۵].
- یادآوری: حروف در اینجا یعنی قرائت‌ها و «فرش الحروف» از «فروع قِرائی» در مقابل «اصول قِرائی» و اصطلاح است: اختلافات جزیی قرائت‌ها در کلمات قرآنی است که در سوره‌های گوناگون قرآن آمده است، ولی قاعده کلی برای قرائت و تلفظ آن وجود ندارد و به‌اصطلاح، سماعی است نه قیاسی.
- یعقوب بن اسحاق حضرمی های جمع مذکر را به‌ویژه، هرگاه که قبلش کسره باشد، در هر جای قرآن، ضمه می‌دهد؛ مانند قول خدای متعال: «بِسَمعِهُم» و «أبصارِهُم» و «قُلُوبِهُم» و «بِهُم» و همچنین هنگامی که بین هاء و کسره، یایی باشد که برای جزم یا امر، ساقط شده است؛ مانند سخن خدای تعالی: «أَ وَ لَمْ يكفِهُمْ»، «أَ وَ لَمْ تَأتِهُمْ»، «و إن يأتِهُم» و فارس برای من از قرائت او 5 حرف (قرائت) را استثناء کرد که در آن، هاء را کسره داده است: در سوره انفال: «و مَن يولِّهِم»، در سوره حجر: «وَ يلْهِهِمُ الْأَمَلُ»، در سوره نور: «يغْنِهِمُ اللهُ» و در سوره غافر: «وَ قِهِمُ السَّيئَاتِ» و «وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ»[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.