محقق سبزواری، محمدباقر
محمدباقر بن محمدمؤمن خراسانی سبزواری (1017-1090) فقیه، حكیم و متكلم و اهل سبزوار بوده است،
| نام | محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن |
|---|---|
| نام‌های دیگر | خراسانی سبزواری، محمد باقر بن محمد م‍وم‍ن
سبزواری، محمد باقر بن محمد م‍وم‍ن ش‍ری‍ف سبزواری، محمد باقر بن محمد م‍وم‍ن محقق خراسانی، محمد باقر بن محمد م‍وم‍ن محمدباقر سبزواری خراسانی |
| نام پدر | محمّد مؤمن سبزوارى |
| متولد | 1017ق |
| محل تولد | روستای نامِن از توابع سبزوار |
| رحلت | 1090 ق |
| اساتید | میر فندرسكى
قاضى معزّ حیدر على اصفهانى حسین على تسترى علاّمه محمدتقى مجلسى |
| برخی آثار | ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد
كفایة الفقه: المشتهر بكفایة الاحكام |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00778AUTHORCODE |
ولادت
محمد باقر فرزند محمّد مؤمن خراسانی مشهور محقّق سبزواری در ۱۰۱۷ق در روستای نامِن از توابع سبزوار زاده شد.
مهاجرت به اصفهان
پس از درگذشت پدرش به اصفهان آمد و در آنجا سکونت گزید. سبزواری در دوران زندگی خود با چهار تن از حاکمان صفوی معاصر بوده و بیشترین دوران زندگی سیاسی وی در دوره سلطنت شاه عبّاس دوم و شاه صفی بوده است. حاکمان معاصر سبزواری عبارتند از:
- شاه عباس اول (۱۰۳۸ـ۹۹۶ق)؛
- شاه صفی اول (۱۰۵۲ـ۱۰۳۸ق)؛
- شاه عباس دوم (۱۰۷۷ـ۱۰۵۲ق)؛
- شاه سلیمان اول یا شاه صفی دوم (۱۱۰۵ـ۱۰۷۷ق)؛
در دوران شاه عباس دوم، محقق سبزواری منصب شیخ‌الاسلامی و امامت جمعه اصفهان را پذیرفت و از جانب شاه عباس دوم تدریس در مدرسه ملا عبدالله شوشتری به وی واگذار شد.
وی همیشه در جهت اصلاح شاه عباس دوم بوده و مسائلی را به او گوشزد می‌‌‌کرده است و خواهان اصلاح آنها می‌‌‌شده که از جمله آنها می‌‌‌توان به دو امر اشاره کرد:
- تقاضای توبه شاه: وی همیشه شاه عباس دوم را توصیه به توبه می‌‌‌کرد؛ چون توبه شاه باعث توبه هزاران نفر دیگر می‌‌‌شد. او درباره قبول توبه می‌‌‌گوید: اگر کسی تمام عمر کافر باشد یا مشغول به انواع معاصی و ذنوب شود و در نفس آخر اسلام آورد یا از همه گناهان توبه کند، خدای عزوجل می‌‌‌آمرزد و بی‌حساب به بهشت می‌‌‌برد.
- منع شاه عباس دوم از شرابخواری: سبزواری از شاه عباس دوم می‌‌‌خواهد که شرب خمر و لهو و لعب و لذات را ترک کند؛ زیرا این عوامل سبب ظهور فساد و باعث زوال و اختلال در امور جامعه می‌‌‌شود. وی به ممنوعیت شرعی و عقاب اخروی شرب خمر اشاره می‌‌‌کند، امراض دنیایی آن را نیز یادآور می‌‌‌شود، به این که بیشتر حاکمان قبل به سبب آفت شراب هلاک شده بودند.
اساتید
برخى از اساتید و مشایخ روایت سبزوارى عبارتند از:
- میر فندرسكى؛
- قاضى معزّ؛
- حیدر على اصفهانى؛
- حسین على تسترى؛
- علاّمه محمدتقى مجلسى؛
- نورالدین على بن حسین بن أبى الحسن عاملى،
- برادر صاحب مدارك؛
- میر شرف‌الدین على بن حجّت شولستانى؛
- یحیى بن حسن یزدى؛
- مقصود بن زین‌العابدین استرآبادى
- حسین بن حیدر كركى.
این فقیه بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آنها عبارتند از:
- محقق خوانساری (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ق)؛ وی حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، شوهرخواهر محقق سبزواری است که تألیفات بسیار دارد و از شاگردان برجسته محقق سبزواری است.
- سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی. (۱۱۰۵ـ۱۰۳۹ق)
- ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب. (متوفی ۱۱۲۴ق)؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۱ق) به وی اجازه نقل روایت داده است.
- میر محمدصالح خاتون‌آبادی؛ وی فرزند عبدالواسع خاتون‌آبادی اصفهانی و داماد علامه مجلسی است.
- محمدشفیع بن فرج گیلانی؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۵ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است. کتاب البداء از آثار او است.
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی؛ وی صاحب کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء است.
- محمد صالح بیابانکی؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۷۴ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است.
- عبدالله اردبیلی.
وفات
او در هشتم ربیع الأوّل 1090ق از دنیا رفته است؛ جنازه‌اش از اصفهان به مشهد مقدّس حمل و در مدرسۀ میرزا جعفر به خاک سپرده شد.
آثار
محقق سبزوارى آثار سودمندى دارد كه برخى از آنها عبارتند از:
- ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد
- این اثر شرحى است بر ارشاد الأذهان علاّمۀ حلّى تا پایان بحث حجّ.
- الكفایة كه از آن به كفایة الأحكام، كفایة المعتقد، كفایة المعتمد، كفایة المقتصد و كفایة الفقه تعبیر مى‌شود و شامل ابواب فقه بجز حدود و قصاص و دیات است، این دو كتاب چاپ سنگى شده است.
- حاشیۀ الهیّات شفاء، كه با تصحیح سیّد جلال‌الدین آشتیانى، ضمن منتخباتى از آثار حكماى الهى ایران(ج 2، ص 493-556) در تهران به چاپ رسیده است.
- روضة الأنوار در شیوۀ فرمانروایى و اخلاق حكومتى، كه سال 1285ق در چاپخانۀ علیقلى قاجار در 349 صفحه به چاپ رسیده(فهرست کتاب‌هاى فارسى مشار، ج 2، ص 2704) و در كتاب دین و سیاست در دورۀ صفوى 203-212، نوشتۀ رسول جعفریان معرّفى شده است.
- المقالة المختصرة، دربارۀ نماز و روزه به زبان فارسى.
- مفاتیح النجاة در دعا.
- رسالة فی الغسل.
- رسالة فی صلاة الجمعة، عربى.
- رسالۀ نماز جمعه، فارسى.
- شرح مجسطى، ناتمام.
- حاشیه بر شرح اشارات.
- حواشى بر مسالك الأفهام شهید ثانى قدس‌سرّه.
- رسالۀ مقدمۀ واجب.
- رساله‌اى در فضیلت متعه.
- رساله‌اى در قرائت و تجوید.
- روضة الفلاح سلیمانى، در دعا و به زبان فارسى.
- شرح توحید صدوق.
- رسالة فی اختیار الساعات.
- الخلافیه، دربارۀ اختلاف نظر فقها.
- شرح زبدة الاصول شیخ بهایى.
- رسالة فی شبهة الاستلزام.
- شرح حدیث برّ الوالدین.
- العقائد الجامعة.
- رسالة فی تحریم الغناء.
مرحوم سید مصلح‌الدین مهدوى آثار محقّق سبزوارى را به چهل عدد رسانده و براى هر كدام از این آثار توضیحاتى ذكر كرده است.[1]
منابع مقاله
- خاندان شیخ الإسلام اصفهان، ص 88-100.
- دانشنامه اسلامی (ویکی اهل‌بیت ع)
- ویکی شیعه