مجموعه فتاوی ابن جنید
مجموعه فتاوی ابن جنید تألیف آیت‌الله شيخ على پناه اشتهاردى است. اين كتاب در بردارندۀ اقوال و نظريات محمد بن جنيد اسكافى (م حدود 381 ق) است كه توسط عالم بزرگوار آیت‌الله شيخ على پناه اشتهاردى از موسوعه‌هاى فقهى همچون مختلف الشيعة گردآورى شده است.
| مجموعه فتاوی ابن جنید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جنید اسکافی (نویسنده) اشتهاردی، علی پناه (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | فتاوی ابن الجنید الفتاوی |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1416 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فتواهای شیعه - قرن 4ق.
فقه جعفری - رساله عملیه فقه جعفری - قرن 4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 181/5 /الف2ف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جايگاه كتاب
از قديمى‌ترين فقهايى كه در كتب فقهى به نظريات آنان استناد شده است حسن بن ابى عقيل عمانى و ابن جنيد رازى است كه به سبب شهرت در فقاهت و تطبيق احكام با ادله و اصول فقه از آنان تعبير به «القدیمین يا الأقدمين» شده است.
پس از دورۀ اوليۀ فقه كه در آن صاحبان فتوا همچون على بن بابويه (م 329 ق) و جعفر بن قولويه (م 368 ق) صرفا بر حسب متن روايات فتوا مى‌دادند به گونه‌اى كه هر فتوايى در كتاب‌هاى اين فقها حكايت از وجود روايتى به آن مضمون داشته است.
در دورۀ دوّم فقهايى همچون ابن ابى عقيل و ابن جنيد پا به عرصۀ فقاهت شيعه گذاشتند كه در فتاوايشان به ادلّه و اصول فقه و ظن غالب استناد می‌كردند كه در بين آنان دو شخصيت معروف يعنى ابن ابى عقيل و ابن جنيد (م 381 ق) از جايگاه خاصى برخوردار هستند.
از اين دوره و حتى از زندگانى اين دو فقيه بزرگ اطلاعات كافى در دست نيست تا بتوان به بررسى روش اجتهاد آن دو در استنباط احكام شرعى پرداخت و لكن از آنچه شيخ مفيد و ديگران نقل نموده‌اند ابن جنيد تمايل به قياس در اجتهاد داشته و به همين دليل از روش مشهور و معروف در اجتهاد علماى اماميّه دور شده است، اما از ابن ابى عقيل افرادى همچون نجاشى و شيخ طوسى در كتاب‌هاى رجالى‌شان مدح گفته‌اند.
نظريات بزرگان
علامۀ حلّى در جلد 436/1 مختلف الشيعة، كتاب الطهارة مى‌نويسد: و خلاف ابن الجنيد غير معتد به، فإن الشيخ رحمه‌الله لما ذكره في كتاب فهرست الرجال و أثنى عليه قال: إلاّ أن أصحابنا تركوا خلافه، لأنّه كان يقول بالقياس.
شيخ انصارى در كتاب الطهارة ج 349/2 مى‌نويسد: فقد ذكر في ترجمة الإسكافي أنّ الأصحاب تركوا خلافه لأجل قوله بالقياس و ان فتاويه غالباً على طبق العامّة مع أنّ المجمعين هنا بالخصوص لم يعتنوا بمخالفته و عدم عثوره بعيد و لم يظهر من عداه مخالفة في المسألة.
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة ج 510/4 و 511 در مورد كتاب تهذيب الشيعة ابن جنيد و علت ناياب شدن نسخه‌هاى آن مى‌نويسد: لكنّه لأجل قوله بالقياس ترك الأصحاب العمل بجميع تصانيفه الكثيرة و استنسخها حتى أن في عصر العلاّمة لم يوجد منها غير مختصرة.
در أعيان الشيعة ج 222/3 آمده است: و اتّبع أصول الفقه من الإماميّة الحسن بن أبي‌عقيل العماني و محمد بن أحمد بن الجنيد الإسكافي و كلاهما من أهل المائة الثالثة إلى الرابعة و ينسب إلى ثانيهما العمل بالقياس.
نحوۀ گردآورى فتاوا
با استفاده از رهنمودهاى آیت‌الله آقا حسين بروجردى (م 1380 ق)، در ابتدا شيخ عبدالرحيم بروجردى كتاب رسالتان مجموعتان من فتاوى العلمين (على بن بابويه، و حسن بن ابى عقيل عمانى) را تأليف نموده است كه آیت‌الله شيخ على پناه اشتهاردى با تدوين حواشى و پاورقى‌هاى گرانقدرش و تتبع و تجديد نظر در مطالب آن وى را يارى نموده است.
وى در پايان كتاب فتاوى ابن جنيد در صفحۀ 374 مى‌نويسد: و كان المبتكر لهذه الفضيلة سماحة حجةالإسلام و المسلمين الحاج شيخ عبدالرحيم البروجردي زيد في عمره.
پس از تأليف كتاب رسالتان مجموعتان من فتاوى العلمين، حاج شيخ عبدالرحيم بروجردى تصميم به جمع‌آورى فتاواى ابن جنيد مى‌گيرد اما پس از جمع‌آورى مقدارى از آن، تكميل آن را به حاج شيخ على پناه اشتهاردى واگذار مى‌نمايد كه وى با جمع‌آورى فتاواى ابن جنيد از كتاب مختلف الشيعة علامۀ حلّى (م 726 ق) و براساس ترتيب و تنظيمى جديد، كتابى را تدوين مى‌نمايد كه گويا كتاب جديدى براساس مطالب و نظم جديدى مى‌باشد.
وى در مقدمۀ آن آورده است: ثم إن جامع فتاوى ابن الجنيد أعني العالم العامل...شيخ عبدالرحيم البروجردي...بعد جمع مقدار منها قد وكّل النظر فيها و ترتيبها و تنظيمها من جميع الجهات إليّ و التمس مني أن أجدّد النظر فأجبت التماسه فبعد المراجعة من البدو إلى الختم رأيت أن أغيّر أسلوب ما جمعه و رتّبه، فقدمت بعض العناوين تارة و أخرت بعضها أخرى، و زرت فيها ثالثة و نقصت عنها أخرى، فصار مجموعها بمنزلة رسالة مستأنفة مع أنه دام توفيقه لم يأل في جمعه و ترتيبه بقدر وسعه.
حواشى
حواشى كتاب موجود داراى مطالب ارزشمند و متنوعى است كه برارزش علمى كتاب مى‌افزايد. در اين حواشى:
در بعضى از موارد نام راويانى كه ذكر نشده‌اند بيان شده است.
در بعضى از موارد رواياتى كه در كتب حديثى پيدا نشده‌اند بيان شده‌اند.
در بعضى از حواشى ترجمۀ لغات مشكل ذكر شده.
در گروهى ديگر منابع و مآخذ روايات و آيات بيان شده‌اند.
در بعضى از حواشى به اختلاف نسخ در بيان متن روايت اشاره شده است.
نكتۀ قابل ذكر اين كه اگر منابع و مآخذ كتب فقهى كه در متن كتاب مختلف الشيعة وجود دارد در حواشى كتاب بيان مى‌شد به خوانندگان در استفادۀ بهتر از مطالب كتاب كمك شايانى مى‌كرد.
تاريخ انتشار
اين كتاب توسط آیت‌الله شيخ على پناه اشتهاردى در سال 1411ق آماده شده است و توسط مؤسسۀ نشر اسلامى تابع جامعۀ مدرسين در سال 1416ق چاپ شده است.
فهرست مطالب
كتاب موجود شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد، متاجر، ديون و توابع آن، امانات و توابع آن، اجاره و توابع آن، هبات و توابع آن، نكاح، طلاق و توابع آن، عتق و توابع آن، ايمان و توابع آن، صيد و ذباحه و توابع آن، قضاء و توابع آن، فرائض، حدود، قصاص و ديات مى‌باشد.
كتاب خمس نيز در ضمن كتاب الزكاة ذكر شده است.