مثنوی معنوی (به اهتمام پورجوادی)

مثنوی معنوی، اثر جلال‌الدین محمد بن محمد بن الحسین بلخی رومی، با تصحیح رینولد.ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پور جوادی، این کتاب، اصیل‌ترین نسخه مثنوی به تصحیح نیکلسون است که شش دفتر را در سه مجلد تصحیح و به چاپ رسانده و مجلد چهارم که توسط محمدعلی و محمدرضا خرمشاهی تهیه شده است به کشف‌الابیات و فهارس کتاب اختصاص دارد.

مثنوی معنوی
پدیدآوران	مولوی، جلال‌الدین محمد (نویسنده) نیکلسون، رینولد الین (مصحح) پورجوادی، نصرالله (به کوشش)
ناشر	انتشارات امیرکبیر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1363
چاپ	اول
زبان	فارسی
تعداد جلد	4ج
کد کنگره	‏PIR 5298/م8د92

نصرالله پورجوادی می‌نویسد: چاپ حاضر، عین چاپ اصلی نیکلسون است، جز آنکه غلط‌های چاپی که مصحح ذکر کرده، در این چاپ اصلاح شده است.

سه مجلد اصلی هر یک با مقدمه مصحح آغاز می‌شود که در اصل به زبان انگلیسی نگارش یافته و پورجوادی همه را به فارسی ترجمه کرده است. نیکلسون در مقدمه‌ها، نحوۀ کار خود را گزارش می‌کند و نشان می‌دهد که کار پرزحمت پر و ملال آور تصحیح را با چه دقت، مهارت و بردباری به فرجام رسانده است. نسخه‌هایی که او به بررسی، مقابله، نقد و تصحیح پرداخته عبارتند از: نسخه A(موزه بریتانیا، 5602، or)؛ نسخه B(کتابخانه دولتی مونیخ به شماره 35)؛ نسخه L (متعلق به خود مصحح)؛ نسخه C (موزه بریتانیا، 6438،o r)؛ نسخه D(کتابخانه دولتی مونیخ به شماره 45)؛ نسخه P(قاهره، دارالکتب مصر)؛ نسخه K(قاهره، دارالکتب مصر)؛ نسخه N(قسطنطنیه،670)؛ نسخه H (قونیه، متعلق به شخص)؛ نسخهG(قونیه، موزه آثار عتیقه).

در تصحیح دفتر اول و دوم مثنوی از نسخه‌های D C L B A با محوریت C،استفاده کرده است و دفتر سوم و چهارم مثنوی به ترتیب بر اساس قرار گرفتن نسخه‌های G و H تصحیح شده است و در تصحیح دفتر چهارم تا ششم با اینکه اتکای اصلی روی نسخه قدیمی و معتبر قونیه بوده نسخه‌های H N K P را نیز از نظر دور نداشته است.

از نظر مصحح آنچه در گذر زمان موجب تغییرات و اختلافات فاحش در نسخه‌های مثنوی گردیده، یکی تصرفات در ابیات و دیگری افزودن ابیات الحاقی بوده است.

او برای تصحیح و جدا کردن سره از ناسره، از روش بررسی خصوصیات عروضی مثنوی و روش‌های خاص قافیه‌پردازی و ویژگی‌های سبکی مولانا حداکثر استفاده را برده است و در عین حال روش‌های انتقادی را نیز از نظر دور نداشته است.

خصوصیات نسخه نیکلسون بنابر آنچه در مقدمه این متن آمده به این قرار است:

الف)ابیات هر دفتر، برای اولین بار از ابتدا تا انتها شماره گذاری شده است؛

ب)قدیمی‌ترین صورت متن مثنوی در موارد بسیار احیا شده است؛

ج)ابیات الحاقی حذف و تعدادشان به حداقل رسیده است؛

د)با گذاشتن اعراب و به کمک رسم‌الخطی که ابهامات املایی و نحوی را نحوی را رفع می‌کند، تسهیلاتی برای فهم اشعار فراهم کرده است.

جلد چهارم چنانکه گفته شد شامل کشف‌البیات کامل مثنوی، فهرست رجال، نساء، ملائکه، حیوانات و غیره و همچنین فهرست اماکن، قبایل، فرق و غیره و نیز فهرست کتب و فهرست آیات است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.