فرمانفرما، فیروزمیرزا بن عباس‌میرزا
فیروزمیرزا بن عباس‌میرزا (1233-1303ق)، سیاست‌مدار، نائب‌السلطنه، مؤلف کتاب سفرنامه کرمان و بلوچستان و نوه فتحعلی شاه قاجار.
| نام | فرمانفرما، فیروزمیرزا بن عباس‌میرزا |
|---|---|
| نامهای دیگر | فيروز ميرزا نصرةالدوله بن عباس ميرزا نايب‌السلطنه فرمانفرما
فيروز ميرزا فرمانفرما فيروز ميرزا نصرتالدوله فرمانفرما نصرتالدوله فرمانفرما، فيروز ميرزا |
| نام پدر | عباس‌میرزا |
| متولد | / 1233ق / 1817م |
| محل تولد | |
| رحلت | 29 ربیع‌الاول 1303ق/1885م |
| اساتید | |
| برخی آثار | سفرنامه کرمان و بلوچستان |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00581AUTHORCODE |
زندگانی وی با سلطنت سه پادشاه هم‌عهد بوده است:
- دوره کودکی و نوجوانی یا رشد و بلوغ که مقارن سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود؛
- جوانی یا شور و شوق که مقارن پادشاهی محمدشاه قاجار بود؛
- میانی و سالمندی یا تفکر و عقلانیت که با دوره سلطنت ناصرالدین شاه تقارن داشت.
ولادت
فرمانفرما فرزند شانزدهم ولیعهد قاجار عباس میرزا نایب‌السلطنه (1203-1249ق) در سال 1233ق، چشم به جهان گشود.
تحصیلات
از تحصیلات و چگونگی تعلیم و تربیت فیروزمیرزا نصرتالدوله در این زمان اطلاع چندان دقیقی وجود نداد، اما قدر مسلم می‌توان اذعان کرد که در این عهد، آموزش، بیشتر به خواندن و نوشتن شعر، قرآن، حدیث و شریعت منحصر می‌شد. بر طبق سنت این دوران، خواندن و بالاخص نوشتن، مهم‌ترین اجزای تعلیم و تربیت بشمار می‌رفت[۱].
فیروزمیرزا استعداد زیادی در خطاطی که از محسنات دانش آن روزگار به حساب می‌آمد، داشت[۲].
مناصب
فیروزمیرزا پس از تحصیلات تا سن 16 سالگی، در سن 17 سالگی به اولین منصب خود دست می‌یابد؛ وی به‌همراه قائم‌مقام فراهانی، از یاری‌دهندگان محمدشاه برای اردوکشی و سرکوب حسین‌علی‌میرزا فرمانفرما، حاکم فارس بود. پس از این موفقیت، با پیشکاری منوچهرخان معتمدالدوله، به اولین تجربه حکمرانی خود در فارس، نائل آمد. فیروزمیرزا پس از دریافت حکمرانی فارس، ولی‌خان ممسنی را که از سارقان مال‌التجاره کاروان‌ها در این دوره بود، سرکوب می‌کند. سپس با قدرت به سرکوب بسیاری از مخالفین و یاغیان حکومت فارس می‌پردازد. همچنین به شیوه متداول حکمرانان ایران، بسیاری از نزدیکان و آشنایان خود را در اداره امور ایالت به‌کار می‌گمارد، اما به علت سوء رفتار منوچهرخان معتمدالدوله و گزارشی که از او به دارالخلافه فرستاده می‌شود، حکومت فارس از فیروزمیرزا گرفته و وی به دارالخلافه فراخوانده می‌شود.
مأموریت بعدی فیروزمیرزا به کرمان در سال 1251ق، است. هنگامی‌که آقاخان محلاتی در کرمان یاغی‌گری پیشه کرده و از حکومت معزول شد، که این خود نوعی مخالفت علیه حکومت در این دوران نیز محسوب می‌گشته است، فیروزمیرزا از طرف محمدشاه به دفع فتنه آقاخان مأمور شد. آقاخان حدود دو سال در نرماشیر و بم به مقاومت پرداخت، تا اینکه در اواخر سال 1254ق، پس از محاصره قلعه بم، قرآن مجید را با تیغی از گردن آویخته و از فیروزمیرزا امان گرفت و به تهران فرستاده شد[۳].
او برای دومین بار بین سال‌های 1269-1266ق، با پیشکاری میرزا ابوالقاسم تفرشی و سررشته‌داری میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک به شیراز بازمی‌گردد[۴]. مقارن ورود فیروزمیرزا در صفر 1266ق، سید یحیی پسر سید جعفر اصطهباناتی در نیریز فارس فتنه‌ای به‌پا و مردم را به بابی‌گری دعوت کرد، تعداد زیادی از مردم که با او از در مخالفت درآمده بودند، با اشاره او کشته شدند. حکمران فارس با همراه گروهی دیگر به نیریز رفته، بعد از مقابله و مقاتله، بر سید یحیی غلبه کرده و او را دستگیر نموده و به شیراز آورند و در شیراز ورثه مقتولین او را به حکم قصاص بکشتند[۵].
پس از حکومت بر فارس تا سال 1269، در سال 1270ق، به پیشکاری کل ولیعهد ناصرالدین‌میرزا در آذربایجان نائل آمد. او تا سال 1273ق، عهده‌دار این سمت بود. پس از آن در سال 1274-1275ق، حکومت اراک را به وی واگذار می‌کنند و یک سال بعد تویسرکان و ملایر نیز به آن اضافه می‌گردد و از سال 1275 تا 1277ق، با حفظ مناصب پیشین، حکومت دارالخلافه نیز به وی سپرده می‌شود.
در شعبان 1275ق، شاه به علت سفر به عتبات به دلیل اعتمادی که به وی داشت، او را ناظر اعمال وزراء کرد. سال بعد به عضویت شورای دولتی نائل آمد و در سال 1284 به فاصله چند ماه به حکومت ایالات آذربایجان و پس از آن قزوین رسید[۶].
در سال 1286ق، فیروزمیرزا، معاون کامران‌میرزا وزیر جنگ می‌شود و بالاخره در سال 1287ق، به پست وزارت جنگ و وزارت لشگر می‌رسد، اما این پست برای او دیری نپایید و سال بعد، از آن پست برکنار شد[۷].
در سال 1291ق، حکومت اراک و بروجرد به او سپرده شد و دو سال پس از این تاریخ فیروزمیرزا به لقب فرمانفرمایی نائل می‌آید و در همین زمان شهرهای اراک، همدان، ملایر، تویسرکان، گلپایگان، خوانسار، نهاوند و بروجرد را ایالت مرکزی نامیدند و او را به حکومت این ایالات برگزیدند. آخرین پست فیروزمیرزا حکومت کرمان است که بین سال‌های 1296 تا 1298ق، اتفاق افتاد[۸]. او در همین سال سفری به سیستان دارد که سفرنامه خود را در همین زمان می‌نویسد</ref>ر.ک: همان، ص41</ref>.
وفات
او پس از پایان دوره حکمرانی خود در کرمان، به دارالخلافه بازگشت و پنج سال بعد از آن در تاریخ 29 ربیع‌الاول 1303ق/1885م، در تهران درگذشت[۹].
پانویس
منابع مقاله
پیرا، سعاد، «سفرنامه کرمان و بلوچستان»، تألیف فیروزمیرزا فرمانفرما، نشر تاریخ ایران، تهران، اول، 1380ش.