سرخسی، محمد بن احمد
محمد بن احمد سرخسی (متوفای 490ق)، فقیه و اصولی بزرگ حنفی، در سرخس خراسان متولد شد. او از شاگردان شمس‌الائمه حلوانی است. خود سرخسی نیز بعدها به شمس‌الائمه ملقب گردید.
| نام | سرخسی، محمد بن احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | شمس الائمه سرخسي، محمد بن احمد
ابن س‍ه‍ل سرخسي سرخسي، اب‍و ب‍ک‍ر محمد سرخسي، شمس ال‍دي‍ن سرخسي، محمد بن احمد |
| نام پدر | احمد |
| متولد | |
| محل تولد | سرخس خراسان |
| رحلت | 483ق یا 490ق |
| اساتید | شمس‌الائمه ابومحمد عبدالعزیز بن احمد حلوانی |
| برخی آثار | کتاب المبسوط |
| کد مؤلف | AUTHORCODE15080AUTHORCODE |
وی تألیفات فراوان دارد که «أصول السرخسي»، از آن جمله است.
انتساب به سرخس
نسبت شمس‌الائمه محمد بن احمد بن ابی‌سهل سرخسی، مشهور به ابن ابی‌سهل به سَرَخس، به فتح سین و راء، شهر بزرگی در خراسان برمی‌گردد؛ چنان‌که المجد در قاموسش گفته است.
ابوسعد سمعانی گفته است: سرخس اسم مردی در زمان کیکاوس بوده است که در این مکان ساکن بود و این مکان را آباد کرد و ذوالقرنین بنای آن را کامل نمود[۱].
تحصیل و ملازمت استاد
شهاب بن فضل‌الله عمری در «مسالك الأبصار» درباره سرخسی نوشته است: وی از محضر شمس‌الائمه (حلوانی) استفاده کرد، تا اینکه بدری تمام شد و در صدر قرار گرفت. او از شمس‌الائمه ابومحمد عبدالعزیز بن احمد حلوانی فقه آموخت و ملقب به لقب او گردید. او امام فاضل و متکلم و فقیه و اصولی و بسیار تیزهوش بود.
وی همواره ملازم شمس‌الائمه بود تا اینکه یگانه دوران شد و از معاصرانش سبقت گرفت. او سپس شروع به نگارش تصنیفات و تعلیقات نمود و مشهور شد[۲].
حافظه سرشار و تألیفات فراوان
در زمانی که محبوس بود، کتاب «المبسوط» در فقه را در چهارده جلد، از حافظه خویش بدون اینکه به کتاب یا تعلیقه‌ای مراجعه کند بر طلابی که در بالای سیاه‌چال وی حاضر می‌شدند، املا نمود[۳].
عبدالقادر قرشی در «الجواهر المضية»، شرح حال وی را نگاشته و افزوده است: سرخسی در آخر ابواب عبادات، طلاق، عتاق و اقرار از کتاب «المبسوط»، سخنانی گفته که حاکی از ابراز دردمندی و ناراحتی از حبس در زندان اشرار است[۴].
علامه قاسم بن قطلوبغا در «تاج التراجم» درباره وی نوشته است: کتابی قطور در اصول فقه در دو جزء از او دیدم که همان کتاب «أصول السرخسي» است و نیز کتاب «شرح السير الكبير» او را در دو جزء قطور ملاحظه کردم؛ وی آنها را هنگامی‌که در زندان بود، املا کرد و چون به باب شروط رسید از زندان آزاد شد و در آخر عمرش به فرغانه رفت و در منزل امیر حسن ساکن شد و در دالان خانه وی طلاب حاضر می‌شدند و او املای مذکور را کامل کرد[۵].
علت زندانی شدن
در بعضی از کتب به این نکته اشاره شده است که سبب زندانی شدن شمس‌الائمه فتوایی بود که علیه یکی از پادشاهان خاقانیان داده بود. در تاریخ آمده که خاقان با ام‌ولدش (کنیزی که از او فرزندی داشت) و او را آزاد کرده بود بدون گذشتِ عده ازدواج کرد و شمس‌الائمه فتوا داد که این ازدواج صحیح نیست. پادشاه از این فتوا خشمگین شد و از شمس‌الائمه خواست تا از فتوای خویش رجوع کند، اما ایشان از فتوای خود بازنگشتند؛ پادشاه دستور داد تا ایشان را به زندان بیندازند[۶].
شاگردان
وفات
مقریزی در تذکره‌اش نوشته: او در حدود سال پانصد قمری از دنیا رفت.تراجم وفات او را 483ق یا 490ق، دانسته‌اند. عبدالقادر قرشی، تاریخ وفات او را حدود 490ق، دانسته است[۸].
آثار
- شرح السير الكبير؛
- أصول السرخسي.
- شرح مختصر الطحاوي.
- شرح كتاب الكسب؛
- شرح «الكافي»، مروزی؛
- شرح «النفقات»، خصاف؛
- شرح «أدب القاضي»، خصاف؛
- أشراط الساعة؛
- الفوائد الفقهية؛
- كتاب الحيض؛
و...[۹].
پانویس
منابع مقاله
- افغانی، ابوالوفاء، مقدمه «أصول السرخسي»، تألیف محمد بن احمد سرخسی، پاکستان، دارالمعارف النعمانية، الطبعة الأولی، 1401ق/1981م.
- انوار وب، سایت رسمی حوزه علمیه انوار العلوم خیرآباد، زندگی‌نامه علامه شمس‌الائمه سرخسی، به تاریخ 18 صفر 1400