ریتر، هلموت

هلموت ریتر (1892-1971م)، نویسنده و خاورشناس آلمانی، در سال ۱۹۵۳م، استاد تمام‌وقت کرسی شرق‌شناسی دانشگاه فرانکفورت شد. او نام قلمی خود را «عبدالجمیل‌ الفارسی» برگزیده بود که حاکی از ذوق زیباشناختی اوست. اوج فعالیت‌های علمی ریتر، تدوین اثر تحلیلی بزرگی در زمینه عرفان عطار نیشابوری به نام «دریای جان» با عنوان فرعی «انسان، جهان و خدا در داستان‌های عطار» است.

نام	ریتر، هلموت
نام‎های دیگر
نام پدر
متولد	۲۷ فوریه ۱۸۹۲م
محل تولد	لیشتناو، هسن آلمان
رحلت	19 مه1971م در اوبراورزل، آلمان
اساتید	تئودور نولدکه کارل بروکلمان کارل‌ هاینریش بکر پاول‌کاله
برخی آثار	مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین الوافي بالوفيات پاتانجلی الهی نامه
کد مؤلف	AUTHORCODE07415AUTHORCODE

ولادت

هلموت ریتر خاورشناس آلمانی، ۲۷ فوریه ۱۸۹۲م، در آلمان، در خاندانی اهل علم و دین به دنیا آمد. تنی چند از نیاکان، پدر و دو برادرش کشیش بودند. برادر ارشدش گرهارد از تاریخ‌شناسان مشهور بود.

تحصیلات

هلموت، زبان‌های لاتینی و یونانی را در دبیرستان آموخت و پس از پایان این دوره، از ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۳م، مدتی در هاله پیش کارل بروکلمان و پاول‌کاله و یک چند در استراسبورگ نزد کارل‌ هاینریش بکر به تحصیل شرق‌شناسی پرداخت. در اشتراسبورگ، نیم‌سالی را نیز از محضر تئودور نولدکه استفاده کرد.

در ۱۹۱۳م، به‌عنوان پژوهشگر در مؤسسه تاریخ و فرهنگ مشرق‌زمین به هامبورگ رفت. بیست‌ودوساله بود که در ۱۹۱۴م، به دوره‌ دکتری دانشگاه بن راه یافت، منتها با بروز جنگ جهانی اول به ارتش فراخوانده شد و به استانبول رفت. مدتی در آنجا و سپس در فلسطین، به‌عنوان مترجم ترکی، عربی و فارسی ارتش، خدمت کرد و با وجود اشتغالات خود در ارتش آلمان و در شرایط نامساعد جنگ، توانست رساله دکتری‌اش را به پایان ببرد و آن را با عنوان «فرهنگ عربی علوم بازرگانی» در نشریه اسلام (۱۹۱۷م) به چاپ برساند. در ۱۹۱۹م، اندک‌زمانی پس از پایان جنگ، ‌بدون گذراندن رساله اختصاصی، برای احراز کرسی شرق‌شناسی به دانشگاه‌هامبورگ دعوت شد. در سال ۱۹۲۷م، نماینده و رئیس «انجمن آلمانی تحقیقات شرق‌شناسی»، شعبه استانبول، شد و چندی بعد به مرتبه استادی زبان‌های فارسی و عربی دانشگاه استانبول نایل آمد و تا پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۹م) خاک ترکیه را ترک نگفت. در این سال به مقام استادی موقت کرسی شرق‌شناسی دانشگاه فرانکفورت رسید و در ۱۹۵۳م استاد تمام‌وقت این کرسی شد. پس از سه سال، از طرف یونسکو مأمور گردآوری و تهیه فهرست نسخ خطی دیوان‌های فارسی موجود در کتابخانه ملی استانبول شد. هربرت دودا از اتریش و احمد آتش از ترکیه او را در این مهم کمک می‌کردند. از بدو این مأموریت، تدریس زبان‌شناسی شرقی نیز در دانشگاه استانبول به او محول شد.

نام مستعار

هلموت ریتر نام خانوادگی خود را به «الفارس» (سوارکار) ترجمه می‌کرد و نام قلمی خود را «عبدالجمیل‌ الفارسی» برگزیده بود که حاکی از ذوق زیباشناختی اوست.

گستره دانش و تحقیق

حوزه گرایش‌های علمی و تحقیقی او بسیار گسترده و متنوع بود؛ از خیمه‌شب‌بازی ترکی و علم سحر گرفته تا صناعت شاعری، تاریخ ادبیات فارسی و عربی، فهرست‌برداری از نسخ خطی، نشر مهم‌ترین و تا حدودی مشکل‌‌ترین متون فارسی و عربی در رشته‌های الهیات، فلسفه، شرح احوال بزرگان علم، زبان‌شناسی فارسی، عربی، ترکی، آرامی، لهجه‌شناسی، علم بدیع، تاریخ، تاریخ اقتصاد، تاریخ فرهنگ عامه، نمایشنامه‌نویسی و موسیقی.

مناصب علمی

ریتر در ۱۹۴۸م، به‌عنوان مشاور فرهنگستان عرب در دمشق برگزیده شد. دیگر مناصب علمی او عبارت است از: عضو افتخاری انجمن پادشاهی آسیایی در لندن (۱۹۵۵)؛ ‌عضو دائمی انجمن تحقیقات اسلامی در بمبئی (۱۹۵۵)؛ عضو مؤسسه باستان‌شناسی آلمان در برلین (۱۹۶۲)؛ عضو افتخاری انجمن شرق‌شناسی آمریکایی در نیوهیون (۱۹۶۴)؛ مشاور فرهنگستان سلطنتی ادبیات در بارسلون (۱۹۶۴)؛ عضو افتخاری انجمن شرق‌شناسی آلمان (۱۹۶۶).

وفات

در ۱۹۶۹م که پس از سال‌ها تحقیق و تدریس، رنجوری به سراغ او آمده بود، به آلمان بازگشت و همچنان به پژوهش‌های علمی خود ادامه داد ‌تا اینکه سرانجام در 19 مه 1917م در هفتادو نه سالگی درگذشت.

آثار

ریتر پس از نشر متن پایان‌نامه دکتری خود، حاصل تحقیقات خود را در نخستین سال‌های اقامتش در شرق (۱۹۱۹-۱۹۲۳م)، با عنوان مطالعات «بین‌النهرین» درباره ترانه‌های محلی و سرودها عرضه کرد. همچنین مقالاتی درباره زندگی حضرت پیامبر(ص) و برچیده شدن دستگاه خلافت (۱۹۲۴م) منتشر کرد. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی و علمی او اینهاست:‌

نشر تحقیقاتی درباره زبان ترکی (از سال ۱۹۱۹م)؛
نشر نخستین جلد از مجموعه خیمه‌شب‌بازی‌های ترکی (۱۹۲۴م)؛
نشر منتخباتی از آثار ابوحامد غزالی تحت عنوان کیمیای سعادت، همراه با شرح احوال غزالی به قلم خود او (۱۹۲۳م)؛
تحلیل زبان تشبیه در شعر نظامی (۱۹۲۷م)، اداره نشریه معتبر اسلام با کمک کارل هاینریش بکر (۱۹۲۰-۱۹۲۵)؛
نشر سلسله مقالاتی با عنوان کلی «بررسی متون» که حاصل سال‌ها تحقیق او در زمینه نسخ خطی کتابخانه‌های استانبول بود؛
تاریخ‌نویسان عقاید اسلامی؛
نوشته‌های فارسی و عربی درباره عشق دنیوی و عرفانی؛
سهروردیان چهارگانه؛
فریدالدین عطار؛
مولانا جلال‌الدین رومی و حلقه استادان و اتباعش.

به‌موازات این کارها شماری از مهم‌ترین متون اسلامی به زبان‌های فارسی و عربی، از جمله «مقالات الإسلاميين» اشعری، جلد اول «الوافي بالوفيات» صفدی، «فرق الشيعة» نوبختی، «هفت‌پیکر» نظامی با همکاری ریپکا، «الهی‌نامه» عطار و بالآخره «سوانح ‌العشاق» احمد غزالی را هم منتشر کرد. اوج فعالیت‌های علمی ریتر، تدوین اثر تحلیلی بزرگی در زمینه عرفان عطار و تحقیق در احوال عبدالقاهر جرجانی (متوفی حدود ۴۷۴ق)، مؤلف «دلائل الإعجاز» و «أسرار البلاغة» است. کتاب او درباره عطار نیشابوری به نام «دریای جان» با عنوان فرعی «انسان، جهان و خدا در داستان‌های عطار»، در ۱۹۵۵ نشر یافت و در ۱۹۷۸ در لیدن تجدید چاپ شد.

از آخرین کارهای ریتر ضبط و ثبت زبان گفتاری مسیحیان یعقوبی طور عابدین در سوریه بود که تا آن زمان به تحریر درنیامده بود... نتیجه این تحقیق اثری در پنج مجلد درباره زبان مسیحیان سوری در منطقه طور عابدین است. جلد پنجم یا لغت‌نامه این اثر را ریتر یک ماه پیش از مرگ (۱۹ مه ۱۹۷۱) به اتمام رساند^[۱]‏.