رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذي
رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذی، نوشته ابوعبداللّه محمد بن على بن حسن (حسین) بن بشر تِرمِذى (متوفای بین سالهای 295 و 300ق یا 320)، ملقب به حكيم ترمذی، محدّث، مؤلف و از عرفاى بزرگ قرن سوم است. عنوان نخستین رساله، «مسألة فی خلق الإنسان» و دومین رساله، «رسالة فی خلق الآدمی» است. دو پژوهنده (خالد زهری و جنفی‌یف جوبیو) این دو رساله را تحقیق کرده‌اند و بویژه، برای تهیه آن از منابع فرانسوی بهره گرفته‌اند.[۱]
| رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حکیم ترمذی، محمد بن علی (نويسنده)
زهری، خالد (محقق) گوبيلو، جنيويو (محقق) |
| ناشر | دار الکتاب العلميه |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1436ق - 2005م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این دو محقق در پیشگفتار، ضمن تأثیری که ترمزی بر هم‌اندیشانی چون ابن عربی و مخالفانی مانند ابن جوزی داشته است،[۲]نکته‌هایی را در باره انتساب این دو متن به ترمزی نوشته‌اند؛ محققان بر این باورند که نگاه پژوهشی به این دو متن، ثابت می‌کند که در آن‌ها دست برده شده و تعدیل گشته‌اند چراکه، مفاهیم، مصطلحات و تعبیرهای‌شان با نظام فکری، فلسفی و عرفانی ترمزی سازگار نیست.[۳]
آنان در «مسأله فی خلق الإنسان» ده مورد را برمی‌شمرند که نسبت این متن را به ترمزی رد می‌کند؛ مثلاً متن، وجود پیوند میان «نور» و «حجج بالغه» را می‌پذیرد، در حالی که، از نگاه ترمزی، هرگونه پیوند میان این دو منتفی است.[۴]دیگر اینکه، در متن به «عقل» اهمیت ویژه‌ای داده شده است و این، با روش فکری ترمزی که به «قلب» اهمیت بالایی می‌دهد، سازگار نیست.[۵]همچنین، در متن، «نزاع میان روح و نفس» مطرح است، در حالی که ترمزی نزاع را روی «نفس و قلب» و یا «نفس و عقل» می‌برد. محققان موردهای دیگری مانند «درجات جنت»، «تقسیم‌بندی اولیاء»، «مقارنت میان پیامبرانه سه‌گانه: سلیمان، عیسی و محمد (علیهم‌السلام) را نیز برای اثبات ادعایشان آورده‌اند. البته آنان به یازده مورد از متن نیز که با اندیشه ترمزی سازگار است، اشاره کرده‌اند.
محققان در «رساله فی خلق الآدمی» نیز به هفت مورد مثبت و سه مورد منفی برای انتساب این متن به ترمزی اشاره کرده‌اند؛ مثلاً، برای اثبات متن، به اصطلاح‌هایی همچون: «الرحمة العظمی» و «الحکمة العظمی» که مشابه آن‌ها مانند «الحکمة البالغة» و «حکمة الحکمة» در آثار دیگر ترمزی دیده می‌شود، استشهاد کرده‌اند[۶]و برای نفی متن، به مسألۀ «امتزاج نور الهی و نور خلق» اشاره کرده و می‌گویند: این ادعا با مطلب آمده در کتاب «غور الأمور» ترمزی -که مبتنی بر عدم امتزاج این دو نور است- مخالفت دارد.[۷]
این دو پژوهنده، سرانجام، این‌گونه داوری کرده‌اند که: متن آغازین «رسالة فی خلق الإنسان» با نظام فکری ترمزی سازگار نبوده و از او نمی‌تواند باشد. لیکن، دنبالۀ متن رساله (از عبارت «فمن صفة العبد» به بعد) از او است. اما نسبت‌دادن «مسألة فی خلق الإنسان» به ترمزی، هرچند که برخی از ظرافت‌های کلامی ترمزی را دربردارد، درست نیست.[۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه کتاب
- فهرست محتویات