دیوان منوچهری دامغانی (مصحح یغمایی)

دیوان منوچهری دامغانی تألیف احمد بن قوس منوچهری دامغانی (قرن ۵ق)، شاعر برجستۀ ایرانی؛ تصحیح حبیب یغمایی (۱۲۸۵-۱۳۶۳ش)، مصحح؛ به کوشش سید علی آل داود (متولد ۱۳۳۱ش)، گردآورنده؛ تصحیحی است از دیوان این شاعر بزرگ که استاد حبیب یغمایی در جوانی به آن پرداخته و نسخۀ خطی آن که تماماً به خط یغمایی است، در کتابخانۀ او در خور بیابانک نگهداری می‌شود. این متن استنساخ دقیق همان نسخه است که با مقابله با دو نسخۀ دیگر از کتابخانۀ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی کامل‌تر شده است.

دیوان منوچهری دامغانی
پدیدآوران	منوچهری، احمد بن قوص (نویسنده) یغمایی، حبیب (مصحح) آل داود، سید علی (گردآورنده)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
مکان نشر	تهران
سال نشر	1392
چاپ	اول
شابک	‎0‑33‑5942‑600‑978
موضوع	شعر فارسی -- قرن ۵ق
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	PIR ۴۷۵۴/د۹ ۱۳۹۲

ساختار

این کتاب در بخش‌های مختلفی شامل مقدمه، تصاویر، قصاید (۵۴ قصیده)، مسمطات (۱۱ مسمط)، قطعات و قصاید ناتمام (۲۱ قطعه)، رباعیات (۴ رباعی) و اختلاف نسخه‌ها تشکیل شده است.

گزارش کتاب

دیوان منوچهری دامغانی به تصحیح حبیب یغمایی و به کوشش سید علی آل داود، مجموعه‌ای کامل از اشعار ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد مشهور به منوچهری دامغانی، از برجسته‌ترین شاعران ایران در نیمۀ اول قرن پنجم هجری است. منوچهری که در جوانی به سال ۴۳۲ هجری درگذشته، از شاعران پرآوازۀ دورۀ غزنوی محسوب می‌شود.

این تصحیح که در زمره کارهایی است که استاد حبیب یغمایی در جوانی به آن پرداخته، با وجود آماده شدن متن کامل دیوان براساس چند نسخۀ خطی معتبر و نگارش مقدمه‌ای در احوال شاعر، تاکنون منتشر نشده بود. نسخۀ صحافی شدۀ این اثر که تماماً به خط یغمایی است، در کتابخانۀ حبیب یغمایی در خور بیابانک نگهداری می‌شود و متن حاضر استنساخ دقیق همان نسخه است.

منوچهری دامغانی از شاعران جوان‌مرگی است که عوفی در تذکره‌اش از وی با عنوان «اندک عمر بسیار فضل» یاد کرده است. وی هنگامی که سلطان مسعود غزنوی به ری و مازندران لشکرکشی کرد، به او پیوست و قصایدی در مدحش سرود. دیوان منوچهری چندان پرحجم نیست و بخش بیشتر سروده‌هایش را قصاید مدحی و پس از آن مسمطات تشکیل می‌دهد. علاوه بر اینها، تعدادی رباعی، قطعه و چند شعر ناتمام نیز از او برجای مانده است.

از ویژگی‌های بارز شعر منوچهری، طرب‌انگیزی و نشاط‌آوری آن است. برخلاف بسیاری از شاعران که از فرسودگی و پیری شکایت می‌کنند، منوچهری همواره به جوانی خود می‌بالد و به شادکامی خویش اشاره می‌کند. او از معارف و علوم زمان خود بهره‌ای کافی داشت و به ادبیات عربی و فارسی تبحر کامل داشت. منوچهری با شعرای عرب و عجم پیش از خود آشنا بود و نام بسیاری از آنها را در اشعارش آورده است.

منوچهری در علم هیئت، ریاضی و طب نیز آگاهی داشت و اصطلاحات و تشبیهات نجومی در شعر او جایگاه ویژه‌ای دارد. توصیفات شاعر از عوامل طبیعی مانند باران، سیل، گردباد، دشت، هامون، زلزله، برآمدن و فروشدن خورشید و ماه و آسمان و اختران، از دقت و لطف بی‌نظیری برخوردار است.

مسمطات منوچهری که اختراع این نوع شعر به او منسوب است، در ادبیات فارسی مقامی خاص دارد. اگرچه زمینۀ مضامین چندی از آنها یکی است، اما رنگ‌آمیزی هر یک دیگرگون است و شعرای بعد از او نتوانسته‌اند به این روش و مضمون و متانت و لطف مسمط بسازند.

این دیوان با وجود حجم نه چندان زیاد (حدود سه هزار بیت)، گنجینه‌ای ارزشمند از شعر فارسی در قرن پنجم هجری محسوب می‌شود و نشان‌دهندۀ سبک خاص شاعری منوچهری است که در آن مضامین و جملاتی از اشعار شعرای جاهلیت و دوره‌های بعد عربی را با لطف و زیبایی در اشعار خود آورده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات