درس‌نامه اصول فقه
درس‌نامه اصول فقه، دوره سوم دروس خارج اصول فقه آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی است که از مهر 1388 تا بهمن 1393ش، بیان و توسط گروه تدوین متن درسی اصول فقه ایشان و زیر نظر پسرش، سید علی هاشمی شاهرودی، از روی نوار پیاده‌سازی و ویرایش شده و در قالب یک دوره کتاب هشت جلدی، ارائه شده است. این مجموعه توسط بنیاد فقه و معارف اهل‌بیت(ع) منتشر شده است.
| درس‌نامه اصول فقه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جمعي از طلاب آية الله العظمي سيد محمود هاشمي شاهرودي(محرر) هاشمی شاهرودی، سید محمود (محاضر) |
| ناشر | بنياد فقه و معارف اهل‌بيت (عليهم‌السلام) مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامي بر مذهب اهل‌بيت (عليهم‌السلام) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1437-1433ق. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | اصول فقه شيعه - قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | /ه2د2 / 159/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، هشت جلد دارد؛ جلد اول حاوی مقدمه و محتوای مطالب به‌صورت درس‌درس است که تاریخ هر درس در ابتدای آن آمده و از جلد دو به بعد نیز ادامه محتوای مطالب را شاهدیم. در ابتدای هر جلد، بازه زمانی ارائه دروس، آمده است.
گزارش محتوا
در مقدمه جلد اول کتاب، توضیحی درباره کتاب آمده که آن را ذکر می‌کنیم: گرچه بحمدالله در حوزه فخیمه قم، حلقه‌های درسی فراوانی با قابلیت‌های بسیار در عرصه اصول فقه شکل گرفته و در حال افاده و استفاده‌اند، لکن مباحث اصول فقه استاد معظم حضرت آیت‌الله هاشمی شاهرودی، ممیزات ثبوتی و اثباتی منحصربه‌فردی دارد که به‌اختصار از نظرتان می‌گذرد.
استاد، به شهادت همه دوستان و نزدیکان و شاگردان و کسانی که با ایشان تعامل علمی داشته‌اند، از هوش سرشار و نبوغ‌آمیزی بهره‌مندند و این در رشد علمی ایشان، عمیقا تأثیرگذار بوده است؛ به‌گونه‌ای که استادشان آیت‌الله سید محمدباقر صدر که خود نابغه دوران بود، درباره ایشان چنین فرموده است: «السيد الهاشمي ينمو نموا علميا رائعا نابغا»[۱].
از سوی دیگر در شناخت شخصیت علمی ایشان توجه به این نکته ضروری است که مدرسه علمی شهید سید محمدباقر صدر، که آیت‌الله شاهرودی در آن پرورش یافته است، ناظر و وارد بر همه مکاتب علمی حوزه تا آن زمان بوده است. شهید صدر در مباحث اصول با بررسی و تحلیل دقیق مدرسه علمی میرزای نائینی و محقق عراقی و محقق اصفهانی که خود آنها نیز ناظر بر مکتب آخوند خراسانی و شیخ انصاری و اعلام قبل از خود بوده‌اند، پایه‌های مستحکم مبانی اصول فقه را با روشی جدید و روزآمد پی‌ریزی کرده و آن را به شاگردان خود خاصه سید استاد، منتقل کرد.
اما نقطه عطف حیات علمی استاد در این است که علاوه بر استفاده علمی فراوان از استاد شهیدش، توفیق یافت تا در دروس سایر اعلام، همچون آیت‌الله خویی و امام خمینی نیز حضور یابد و با هجرت به قم توانست نقطه جمع بین مکتب نجف و قم شود و این در جامعیت شخصیت علمی ایشان بسیار مؤثر بوده است[۲].
کتابی که پیشِ رو دارید متن دوره سوم دروس خارج اصول فقه آیت‌الله هاشمی شاهرودی است که در سال 1388ش، از مهر تا پایان اسفند، بیان شده است و ازآنجاکه هرساله فضلای جوانی به حلقه درسی ایشان می‌پیوندند و برای بهره‌مندی بیشتر نیازمند مطالعه دروس سال‌های قبل هستند، بلکه برخی از شاگردان دائمی بحث استاد نیز در موارد فراوانی نیازمند تذکر و تذکار بحث‌های قبل می‌باشند و از سوی دیگر کار تدوین ادبی و فنی مباحث اصولی استاد، به جهت حساسیت علمی و دقت فراوان ایشان، به‌کندی پیش می‌رود، لذا بر آن شدیم تا با تشکیل گروهی علمی، متن درس‌های اصول فقه استاد بزرگوارمان را با مختصری ویرایش جهت استفاده همه فضلا و طلاب گرامی آماده نموده و تقدیم نماییم. در این میان، توجه به چند نکته ضروری است:
- متن دروس، در عین اینکه پس از پیاده‌سازی آن از فایل‌های صوتی در چند مرحله ویرایش شده است، اما چون غرض اصلی، ارائه متن فنی و ادبی نبوده، لذا در مجموع، حالت گفتاری آن حفظ شده است.
- در ابتدای هر جلسه، شماره جلسه، روز و تاریخ آن ثبت شده است.
- در حد توان سعی شده تا عناوین موجز و دقیقی از مباحث درس ارائه گردد که البته علاوه بر بضاعت اندک ما در استخراج عناوین، رعایت این دو مهم، در بعضی موارد مخل بوده است و پیشاپیش از محضر خوانندگان فاضل و فرهیخته پوزش می‌طلبیم.
- همه اهتمام گروه بر این است که مجلدات بعدی درس‌نامه اصول فقه به‌سرعت و دقت آماده و تقدیم محضر عزیزان گردد.
- گروه علمی تدوین متن درسی اصول فقه آیت‌الله هاشمی شاهرودی در کمال خضوع اعلام می‌دارد که آنچه ارائه شده هرگز چنان‌که باید، شایسته جایگاه ویژه معظم‌له نیست و به این جهت پوزش خود را معروض می‌داریم[۳].
جلد اول کتاب، حاوی دروس ایشان از مهر تا اسفنده 1388ش است.
مطالب مورد بحث در این جلد عبارت است از: بحث‌های مقدماتی علم اصول، مانند منظور از علم اصول و تعریف اصول فقه و خصوصیات سه‌گانه قواعد اصولی و... و بحث وضع و مباحث مربوط به آن، نظریه استعمال، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم و معانی حروف از مباحث الفاظ و....[۴].
جلد دوم مباحث، بحث‌هایی است که از فروردین تا دی 1389ش، توسط ایشان بیان شده است.
سرفصل مطالب ارائه‌شده در این جلد عبارت است از: بحث هیئات، جمله ناقصه و تامه، نقصان و تمامیت در جمله‌های ناقصه و تامه، معنی و مدلول تصوری جمله‌های انشایی، مباحث تحلیلی مربوط به معانی حروف، مباحث مشتق و بساطت یا ترکیب مفهوم مشتق و بحث اوامر[۵].
جلد سوم حاوی درس‌گفتارها از دی 1389 تا مهر 1390ش است.
مطالب این جلد که در ادامه مطالب جلد قبل بیان شده، عبارت است از: دلالت امر بر توصلیت و تعبدیت و بیان چهار معنی در توصلی و تعبدی، تفسیرهای متعدد از تعبدیت به‌لحاظ تعدد امر، بقای امر به جهت بقای غرض و اثبات توصلیت بر مبنای صاحب کفایه، وجوهی برای بیان احتیاط در مبحث اقل و اکثر، دلالت امر بر تعبدیت، مباحث واجب کفایی، دلالت امر بر مره و تکرار، تخییر بین اقل و اکثر، دلالت امر بر فور و تراخی و مباحث اجزاء[۶].
درس‌های جلد چهارم از مهر 1390 تا فروردین 1391ش، بیان شده است. ادامه مباحث اجزاء و مباحث قضای واجب و مباحث مربوط به مقدمه واجب، بحث‌هایی است که در این بازه زمانی ارائه شده و در این جلد جای گرفته است[۷].
جلد پنجم، درس‌های اصول فقه بیان‌شده آیت‌الله شاهرودی از فروردین تا دی 1391ش است.
این جلد نیز با ادامه مباحث مربوط به مقدمه واجب، ادامه می‌یابد. شروع مباحث این جلد با بحث «واجب نفسی و غیری» است و همچنین مباحث مربوط به «ضد» نیز در آن مطرح می‌شود[۸].
جلد ششم، از دی 1391 تا پایان مهر 1392ش را به خود اختصاص داده است.
این جلد با ادامه مباحث قبلی از بحث ترتب از مباحث ضد آغاز می‌شود. بحث تزاحم نیز در این جلد بیان می‌گردد[۹].
درس‌های آیت‌الله محمود شاهرودی از آبان 1392 تا اردیبهشت 1393ش، در جلد هفتم این مجموعه، پیاده‌سازی شده است.
مباحث تزاحم در این جلد از کتاب، ادامه می‌یابد و پایان مباحث مربوط به اوامر و آغاز بحث نواهی را در این جلد شاهدیم. از سرفصل‌های مباحث نهی که در این جلد مطرح شده، بحث اجتماع امر و نهی است که پایان‌بخش مطالب این جلد است و درعین‌حال ادامه آن در جلد بعدی مطرح خواهد شد[۱۰].
محتوای هشتمین و آخرین جلد کتاب، از اردیبهشت تا بهمن 1393ش، بیان شده است. تنبیهات بحث اجتماع امر و نهی در قالب یازده تنبیه، مباحثی است که در این جلد مطرح شده است[۱۱].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد به‌صورت مجزا در انتهای کتاب پس از محتوای مطالب ارائه شده است. در مقدمه جلد اول کتاب از همه یاریگران در به انجام رسیدن این کار، به‌خصوص همکاران مؤسسه دایرة‌المعارف فقه مذهب اهل‌بیت(ع) و بنیاد فقه و معارف اهل‌بیت(ع) و بالاخص سید علی هاشمی شاهرودی، پسر آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی، تشکر شده است[۱۲].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص6-7
- ↑ ر.ک: همان، ج1، ص7
- ↑ ر.ک: همان، ج1، ص7-9
- ↑ ر.ک: فهرست مطالب کتاب، ج1، ص477-496
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص421-435
- ↑ ر.ک: همان، ج3، ص403-416
- ↑ ر.ک: همان، ج4، ص423-435
- ↑ ر.ک: همان، ج5، ص475-492
- ↑ ر.ک: همان، ج6، ص497-506
- ↑ ر.ک: همان، ج7، ص493-508
- ↑ ر.ک: همان، ج8، ص371-384
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص9
منابع مقاله
مقدمه جلد اول و فهرست‌های مطالب جلدهای هشت‌گانه کتاب.