تفسير كبير منهج الصادقين في إلزام المخالفين
تفسیر کبیر منهج الصادقين في إلزام المخالفين، اثر ملا فتح‌الله کاشانی، کتابی است ده جلدی به زبان فارسی با موضوع تفسیر و علوم قرآنی. چاپ‌های متعددی از این اثر صورت گرفته و چاپ حاضر، در آذرماه 1340ش، توسط چاپ اسلامیه و به سرمایه کتاب‌فروشی اسلامیه (که در آن زمان، سعی در چاپ کتاب‌های مذهبی داشت) انجام شده است. ویژگی این نسخه، این است که با مقدمه و پاورقی و تصحیح کامل میرزا ابوالحسن شعرانی و به‌همراه کشف الآیات صحیح، انجام پذیرفته است. ظاهرا این نسخه، تصحیح‌شده نسخه‌ای است که در 1336ش، به سرمایه کتاب‌فروشی و چاپخانه محمدحسن علمی، انجام شده است.
| تفسیر کبیر منهج الصادقين في إلزام المخالفين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله (نویسنده)
شعرانی، ابوالحسن (مصحح) غفاری، علی‌اکبر (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | منهج الصادقين في إلزام المخالفين |
| ناشر | کتابفروشي اسلاميه |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1341-1340ش. |
| چاپ | اول |
| موضوع | تفاسير شيعه - قرن 10ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ک2م8 / 96/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در نسخه حاضر (چاپخانه اسلامیه)، پیش از ارائه متن کتاب، شاهد مقدمه مفصلی از علامه شعرانی هستیم که در آن درباره موارد زیر صحبت کرده است: قرآن و تلاوت آن، لزوم اثبات قرآن به تواتر، اختلاف در قرائات، اختلاف مصاحف، مدارک قرّاء، تواتر قرائات سبع، حدیث نزول قرآن علی سبعة أحرف، بحث در روایت اقرء كما يقرء الناس، بحث مربوط به عدم نقص و تحریف در قرآن، اینکه تفسیر قرآن وظیفه امام معصوم(ع) است، بحث انواع تفاسیر، بیان و رد شبهه اخباریین در اینکه دیگران نباید تفسیر قرآن کنند، اقوال اهل سنت در تفاسیر، اسرائیلیات، تفسیر عرفانی، حکمت و فلسفه، تفسیر مفهومی و مصداقی، اعجاز قرآن، رسم‌الخط قرآن، اخبار آحاد در تفسیر قرآن، بحث تأویل، کیفیت وحی، تنافی ظواهر، بیان بودن قرآن برای همه چیز، ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه در قرآن، مقام جبرئیل در وحی، و ترجمه مختصری در حد نیم صفحه از مؤلف کتاب، یعنی ملا فتح‌الله کاشانی[۱].
فهرست بسیار مختصری از مطالب در نسخه حاضر، پس از مقدمه مصحح در صفحه 45 کتاب ارائه شده که در نسخه کتابخانه علمی، وجود ندارد. در پایان جلد اول نسخه حاضر عبارت «پایان جلد اول» نوشته شده و در پایان جلد اول نسخه کتابخانه علمی عبارت «پایان جلد اول؛ امید است خداوند متعال توفیق عنایت فرماید تا بقیه مجلدات به طبع برسد (حسن علمی)». البته گویا پایان جلد اول نسخه کتابخانه علمی چیزی افزون بر نسخه حاضر دارد که ناقص مانده است؛ این عبارات: «آورده‌اند که اهل جاهلیت بر طریقه یهود و مجوس سلوک نموده، در حال حیض نسوان از ایشان مهاجرت کردندی و چشم در روی ایشان نینداختندی و کلام با ایشان حرام دانستندی و با ایشان ترک مواکله و مشاربه نمودندی و نصاری برعکس در این حال با ایشان مکالمه و مواکله می‌نمودند، بلکه در مباشرت و ملاعبت می‌افزودند و این حال مستمر بود تا در زمان اسلام ابودحداح با بعضی از صحابه به خدمت سید انام(ص) آمده گفتند یا رسول‌الله در حال حیض زنان با ایشان چگونه سلوک کنیم؟ آیه نازل شد که» و بقیه عبارت، ناقص مانده است[۲]. البته این عبارات در نسخه حاضر (کتابخانه اسلامیه) در ابتدای جلد دوم کتاب آمده که این به‌لحاظ نظم و ترتیب مطالب صحیح‌تر است و این یکی از کارهای علامه شعرانی در تصحیح این اثر است[۳].
علامه شعرانی در جلد دوم کتاب نیز مقدمه‌ای نوشته و در صفحات 14 و 15 آن نمونه‌هایی از رونوشت نسخه خطی را ذکر کرده و در صفحه بعدی در توضیح این دو رونوشت نوشته: «در اثنای طبع کتاب، نسخه اصیل از تفسیر منهج الصادقين که در عصر مؤلف نوشته شده است و آخر آن امضای اوست، از اصفهان رسید و برای تصحیح جلد سیم و چهارم از آن استفاده شد و با آن مقابله گردید. اینک عکس دو صفحه از آن اینجا افست گردید. یک صفحه آخر کتاب که تاریخ آن سال 983، پنج سال پیش از وفات مؤلف است و به امضای اوست و صفحه دیگر وقف‌نامه‌ای است به تاریخ 1101 که دلالت بر قدمت نسخه و صحت تاریخ آخر کتاب می‌کند»[۴].
در پایان جلد اول نسخه حاضر (کتابخانه اسلامیه)، پس از پایان مطالب، کشف‌الآیاتی به خط طاهر خوش‌نویس تبریزی، افزوده شده است. در توضیح این کشف‌الآیات نوشته شده: «به همت و سرمایه آقای حاج سید اسماعیل کتابچی و اخوان، فرزندان مرحوم حاج سید احمد کتابچی مؤسس کتاب‌فروشی اسلامیه افست چاپ شد...» و سپس از قول طاهر خوش‌نویس نوشته شده: «با دستور فنی و نظریات این‌جانب طاهر خوش‌نویس مکرر با حروف‌شماری غلط‌گیری شده، پس از آن جناب آقای حاج میرزا ا بوالحسن شعرانی به‌عنوان بررسی به مقابله آخری پرداخته؛ رجاء واثق می‌رود که از هرگونه اشتباه عاری باشد... اسفندماه 1336، مطابق شهر شعبان المعظم 1377 هجری»[۵].
پاورقی‌های مفیدی در چاپ کتابخانه اسلامیه توسط آیت‌الله میرزا ابوالحسن شعرانی به کتاب افزوده شده است که طبق روال معمول اکثر پاورقی‌ها در کتاب‌های امروزین، در پایین صفحات، زیرِ متن اصلی با فونت کوچک‌تر ذکر شده و با خط فاصله میان آن و متن اصلی فاصله انداخته‌اند تا بهتر مشخص شود.
بخشی از عبارت علامه شعرانی در مقدمه جلد دوم کتاب چنین است: «اما بعد چنین گوید ریزه‌خوار خوان خدام شریعت و خوشه‌چین خرمن ارباب حقیقت العبد الفانیأبوالحسن المدعو بالشعرانی- أصلح الله حاله في الدنيا و الآخرة - که چون جلد اول تفسیر منهج الصادقين از روی نسخه‌ای که این ناچیز خوانده و تصحیح کرده بوده، با حواشی و مقدمه حاوی مطالب دانستی که به کار خوانندگان تفاسیر می‌آید، طبع شد و نُسَخ آن منتشر گردید، جماعتی از دوستان در این شهر یا بلاد دیگر که از صفای طویت خود نه از لیاقت حقیر، حسن ظنی دارند، پاره‌ای سؤالات کردند و اقتراحات نیکو برای تکمیل مقدمه و حواشی نمودند و راهنمایی‌ها کردند که هریک صحیح و بجاست، اما همه آنها مقدور نیست. یکی از دوستان پرسیده است طریقه این تفسیر چیست و امتیاز آن از سایر تفاسیر عربی و فارسی به چه؟ دیگری نوشته است در ضمن انواع تفاسیر که در مقدمه یاد کرده‌اید، از تفاسیر جدید مصری، مانند تفسیر المنار و طنطاوی نام نبرده‌اید و مفید یا مضر بودن آ نها را بیان ننموده‌اید و نیز از تفسیر صدرالمتألهین و تأویلات ملا محسن فیض - رحمهما الله - و تفسیر فخر رازی پرسیده‌اند...»[۶].
در پایان جلد سوم نسخه حاضر، جدول تصحیح اغلاط و سپس، فهرست مطالب این جلد ذکر شده که در نسخه چاپی کتابخانه علمی نیست. مطالب دیگری نیز وجود دارد که این مقاله گنجایشش را ندارد.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، «تفسیر کبیر منهج الصادقين في إلزام المخالفين»، کتاب‌فروشی و چاپخانه محمدحسن علمی، تهران، 1336ش.