تعظیم الفتیا

تعظيم الفتيا، اثر ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى (597-508ق)، عالم بغدادی قرن ششم هجری است که در دانش‌های گوناگون زمانه خود چیره‌دست بوده است. این اثر جایگاه والای فتوی و شرایط مفتی را در فرهنگ دینی و صیانت از این جایگاه را در چشم خواننده به تصویر می‌کشد. ابوعبیده مشهور بن حسن آل سلمان، پژوهش این کتاب را انجام داده است.

تعظیم الفتیا
پدیدآوران	ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) سلمان، مشهور حسن (مصحح)
ناشر	الدار الأثریة
مکان نشر	اردن - عمان
سال نشر	1427ق - 2006م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ابن جوزی در این اثر، پس از درج مقدمه‌ای کوتاه، نگاهی به دیدگاه شافعی درباره اجماع دارد. عناوینی مانند: عالمانی که در رأی شافعی به خطا افتاده‌اند، رأی شافعی در حجیت اخبار مرسل و مراسیل ابن مسیب، ناسخ و منسوخ در نگاه علمای سلف، خودداری عالمان سلف از فتوا ‌دادن، «نمی‌دانم» گفتن بی‌تکلف عالمان، اصلاح سریع فتوای اشتباه، وانهادن برخی از فقیهان داوری درباره درستی و نادرستی احادیث را به عالمان پیشین، کاهش تلاش علمی و واگذاری کار فتوا به دون‌پایگان، بیم ‌دادن سخت به کسانی که شایستگی صدور فتوا را ندارند و هشدار به کسانی که ریاست زودهنگام را خواهانند، مباحث کتاب را شکل داده‌اند‏.

محقق کتاب (ابوعبیده) در مقدمه‌اش از آثاری که درباره «فتوا» نوشته شده‌اند، گزارش می‌دهد، ‏سپس «تعظيم الفتيا» را چنین توصیف می‌کند: متن فقط در چارچوب «فتوا» جای دارد و برگرفته از نصوص مستند است؛ این نصوص را احادیث نبوی(ص) و اخباری از صحابه (که برخی درستی و برخی نادرستنند)، گفته‌های تابعین و پس از آنان، سخنانی از عالمان پیشوا مانند ابوحنیفه، مالک، شافعی و احمد بن حنبل و کلامی از عالمان پیشین مانند خطیب بغدادی شکل می‌دهند.

ابوعبیده می‌گوید: ابن جوزی در این کتاب، بیشتر به «الفقيه و المتفقه» از خطیب بغدادی، تفسیر ابوبکر بن مردویه و «أخلاق العلماء» از آجری تکیه کرده است. او از آثار دیگر نیز مانند «العلم» از ابوخیثمه زهیر بن حرب، «أخبار أبي‌حنيفة و أصحابه» از ابوعبدالله صیمری، «المعرفة و التاريخ» از فسوی (یعقوب بن سفیان)، «الأمالي» از ابن بختری و «تذكير العاقلين و تحذير الغافلين» از معافی نهروانی مطالبی را با واسطه نقل کرده است. از صحیحین بخاری و مسلم نیز حدیث آورده است‏.

ابوعبیده نسبت کتاب را به ابن جوزی با درج سخنانی از عالمان پیشین و کنونی اثبات می‌کند. او پژوهش خود را با تکیه بر دو نسخه انجام داده است و توضیح مبسوطی را از آن نسخه‌ها به‌همراه درج بخشی از آن‌ها ارائه می‌دهد‏.

ابوعبیده با پاورقی‌های خود، بسیار به حجم کتاب (به‌ویژه به متن) افزوده است؛ شماره‌بندی متن، نمایاندن ابهامی که در واژه‌ها است، تخریج حدیث‌های نبوی و اخبار دیگران در این شمارند. او به‌ویژه نگاه شافعی به اجماع را با خطای برخی از عالمان معاصر نسبت به دیدگاه وی و نیز احتجاج شافعی به مرسل سعید بن مسیب را به‌تفصیل توضیح داده است. ابوعبیده ذیل شماره 41، بحث مبسوطی را ویژه خطاهایی که ابن جوزی در آثارش داشته، آورده است و بر این باور است که او در بیشتر آثارش مطالب را از دیگران گردآوری (تقمیش) کرده است و خود به تفحص (تفتیش) دست نزده است. ابوعبیده همچنین تعلیقه‌های مبسوطی را درباره «کوتاهی همت‌ها» (شماره 42)، «نااستواری دینی برخی مفتیان» (شماره 46)، واژه‌شناسی «روينا» و درج رساله عبدالغنی نابلسی در شرح آن (شماره 47) و دیدگاه عالمان پیشین درباره «ریاست‌طلبی» نوشته است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن کتاب.