تشیع در هند
تشيع در هند ترجمه آزرميدخت مشايخ فريدنى از يكى از آثار جان نورمن هاليستر است كه به بررسى موقعيت مذهب شيعه اثنی‌عشر ى در هند و نحوه به وجود آمدن آن پرداخته است. اثر حاضر رساله دكتراى نویسنده بوده كه در سال 1946م ارائه شده است.[۱]
| تشیع در هند | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مشایخ فریدنی، آزرمیدخت (مترجم) هالیستر، جان نورمن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | The shia of India از مجموعه مذهب شرقی لوزاک، ج8 |
| ناشر | مرکز نشر دانشگاهی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1373 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-01-0705-0 |
| موضوع | شیعه - هند مسلمانان - هند |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 239 /ﻫ2ت5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه مترجم آغاز و مطالب در دو بخش كلى، در بيست و شش فصل، تنظيم شده است.
نویسنده ابتدا فرقه‌هاى اسلام و نحوه ظهور مذهب تشيع را بررسى نموده و سپس به بحث پيرامون مقام حضرت على(ع) و مقام امامت ايشان پرداخته است.
از جمله مباحث مطرح شده در كتاب، عبارتند از: امامان اثنی‌عشر يه؛ ورود اثنی‌عشر يه به هند؛ جمعيت شيعه در حال حاضر؛ ظهور مذهب اسماعيليه؛ مذهب فاطميان؛ ورود مستعليان اسماعيلى به هند؛ ورود اسماعيلى نزارى به هند؛ آقاخان‌ها؛ مذهب خوجه‌ها؛ جماعت خوجه در زمان حاضر.
گزارش محتوا
مترجم در مقدمه‌اش بر كتاب، خلاصه‌اى از محتواى بخش‌هاى كتاب را ارائه نموده است.
مذهب شيعه اثناعشريه در سده دهم هجرى در دكن شكوفا شد. اما دو سده قبل با احراز استقلال دودمان بهمنى (934- 748ق/ 1528- 1347م) و تشكيل نخستين حكومت مسلمان در دكن زمينه نفوذ شيعه دوازده امامى در اين خطه فراهم شده بود. سلطنت بهمنى، مذهب اثنا عشريه را آيين رسمى كشور نكرد، اما شاهان اين خاندان علناً يا به‌طور پنهانى پيرو اين مذهب بودند. در پرتو حمايت آنان از دانشمندان، علما، مشايخ تصوف، شعرا، رجال سياسى، بازرگانان و سربازان شيعه كه بيشتر آنها ايرانى بودند، دربار بهمنى نه تنها يكى از بزرگترين مراكز فرهنگ ايرانى در شبه قاره گرديد، بلكه شیعیان نيز توانستند به ترويج عقايد و تثبيت موقعيت خود در دكن بپردازند. نقش برجسته‌اى كه پيروان اين فرقه در حيات سياسى و فرهنگى دكن ايفا می‌كردند، به‌ويژه در زمان صدارت خواجه محمود گاوان گيلانى محسوس است. در اين ايام بود كه دولت بهمنى از موقعيت سياسى و فرهنگى ممتازى برخوردار شد و بر دامنه قلمرو خود نيز افزود. در واقع با قتل اين وزير كاردان و دانشمند مقدمات انقراض اين خاندان نيز فراهم گرديده و سه تن از امراى بهمنى كه از تربيت‌شدگان خواجه بودند، پادشاهى‌هاى مستقل شيعه در احمدنگر، بيجاپور و گلكنده تأسيس كردند كه تا حمله مغول كبير دوام آورد. از ميان اين حكومت‌ها براى نخستين بار در تاريخ هند بر منابر بيجاپور خطبه به نام امامان اثناعشريه خواندند. بعد از رواج مذهب اماميه در زمان شاه اسماعيل صفوى در ايران، بيجاپور نخستين حكومتى بود كه در دكن، شيعه را آيين رسمى خود اعلان كرد.[۲]
تاريخ سياسى و فرهنگى اثناعشريه در دوران خاندان بهمنى و جانشينان آنان، در عهد مغول، در كشمير و در اوده در لكنهو كه پايتخت اماميه در هند است، موضوع بخش اول كتاب حاضر است. در اين قسمت كه در واقع گوشه‌اى از تاريخ مناسبات فرهنگى و سياسى ايران و شبه قاره هند است، نویسنده به اختصار گزيده‌اى از تاريخ نفوذ و جريان مهاجرت اثناعشريه و روش‌هايى را كه براى استقرار در اين خطه به كار گرفتند بررسى كرده است.[۳]
بخش دوم، به تاريخ شاخه‌هاى مختلف اسماعيليه كه مدت‌ها قبل از گسترش نفوذ شيعه دوازده امامى در هند به اين سرزمين آمدند و فعالانه به تبليغات سازمان‌يافته و گسترده‌اى دست زدند اختصاص دارد. نویسنده اين سير تاريخى را تا زمان تأليف كتاب، با توجه به رويدادهايى كه منشأ تحول در عقايد اسماعيليه و مايه انشعاب در اين فرقه شده مى‌باشد، دنبال كرده است. بيش از نيمى از اين قسمت به بررسى دو فرقه بهره و خوجه و شاخه‌هاى آنها اختصاص يافته است.[۴]
نویسنده، كتاب را با آگاهى از اينكه نقش شیعیان در رشد و توسعه اسلام در شبه قاره مورد توجه و بررسى قرار نگرفته تأليف كرده است. از اين‌رو در بررسى وقايع تاريخى و جنبه‌هاى كلامى و عقيدتى تشيع، به تحولات اجتماعى شیعیان هند توجهى دقيق مبذول داشته است. همچنين از مناسبات ميان فرق مختلف شيعه و نيز تأثير متقابل معتقدات و آداب و رسوم شیعیان و هندوان غفلت نورزيده است. در اين بررسى، اطلاعات مبسوطى درباره جزئيات زندگى روزمره، شعاير، مناسك، اعياد، خوراك، پوشاك، عادات و ميراث‌هاى فرهنگى، تشكيلات سياسى و فرهنگى و اقتصادى و مذهبى جوامع مختلف شیعیان در هند به صورتى روشمند ضبط شده است.[۵]
نویسنده كه معلوم است سال‌ها در لكنهو مى‌زيسته، براى تحرير بخش اول كتاب خود از منابع مهم اين دوره كه اكثر آنها از فارسى و اردو به زبان انگليسى ترجمه شده استفاده كرده است. مترجم در همه موارد متن فارسى را يافته و به كار برده است، گرچه در زيرنويس‌ها به مآخذ نویسنده ارجاع شده است. در فصل اول كتاب و بخش مربوط به مسائل عقيدتى و سيره امامان اثناعشريه كه اساساً براى استفاده خواننده غربى نوشته شده، گاه به بعضى نكات اشاره شده كه احتمالاً عواطف مذهبى فريقين شيعه و سنى را جريحه‌دار مى‌كرده است. موارد معدودى كه احياناً تند و برخورنده بود، با صلاحديد ناشر حذف و يا زيرنويس‌هايى، عمدتاًً از دايرةالمعارف تشيع و از مقالات دكتر محمدحسین مشايخ فريدنى، براى مزيد اطلاع بدان‌ها افزوده شده است. چنانچه در فصول ديگر كتاب كه گزارشى درباره تشيع و فرق شيعه در هند است، نكاتى از اين دست باقى مانده باشد، بيان واقعيت‌هاى موجود خاصه در لكنهو در زمان تأليف كتاب است؛ در مواردى نيز كه مؤلف صرفاً نظر اهل سنت را نقل كرده، دلايل همراه با كتاب‌شناسى در اثبات نظر شيعه به متن اصلى تحت عنوان توضيحات در انتهاى كتاب ضميمه شده است.[۶]
در قسمت اسماعيليه، مآخذ نویسنده كتب دينى و معتبر آنان است و از آنجا كه به كتابخانه‌هاى شخصى جماعت بهره و خوجه دسترسى داشته، اطلاعات درجه اولى كه همچنان تازگى خود را حفظ كرده به دست آورده است.[۷]
ترجمه اثر حاضر به پيشنهاد و راهنمايى دكتر محمدحسین مشايخ فريدنى كه تمام ترجمه را خوانده و تصحيح فرمودند انتخاب و به انجام رسيده است.[۸]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و كتابنامه، توضيحات و فهرست راهنما، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط مترجم نوشته شده و در آنها، ضمن ذكر منابع و اشاره به عبارت لاتين برخى از واژه‌هاى متن، توضيحاتى پيرامون برخى از الفاظ و عبارات داده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.