اهوازی، حسن بن علی
حسن بن علی اهوازی (362-446ق)، مقری و مؤلف کتابی در نقد اشعری.
| نام | اهوازی، حسن بن علی |
|---|---|
| نامهای دیگر | ابوعلي حسن بن علي بن ابراهيم بن يزداد بن هرمز بن شاهويه الاهوازي
اهوازي، ابي علي حسن |
| نام پدر | علی |
| متولد | محرم 362ق، برابر با 7 نوامبر 972ق |
| محل تولد | اهواز |
| رحلت | 4 ذی‌حجه 446ق برابر با 6 مارس 1055م |
| اساتید | حسین غضایری |
| برخی آثار | الوجیز في شرح قراءات القرأة الثمانیة أئمة الأمصار الخمسة
مفردة الحسن البصري |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02053AUTHORCODE |
ولادت
ابوعلی حسن بن علی بن ابراهیم بن یزداد بن هرمز بن شاهق، در محرم 362ق، برابر با 7 نوامبر 972ق، در اهواز به دنیا آمد. از نسبش چنین پیداست که ایرانی‌تبار بوده است.
مشایخ
وی در همان اهواز به تحصیل آغاز کرد و در دیگر جاها نزد مشایخ عصر، قرائت و حدیث آموخت. در 391ق (یا به قولى 394ق) به دمشق رفت و در آنجا سکنى گزید و همان جا نیز درگذشت.
گفته‌اند که قرائت ابوعمرو و عاصم را نزد على بن حسین غضایری و قرائت ابن کثیر را نزد محمد بن محمد بن فیروز، و قرائت نافع را نزد ابوبکر محمد بن عبیدالله بن قاسم خرقى و روایت قالون را نزد احمد بن محمد بن عبدالله تستری خواند. از دیگر مشایخ وی در قرائت اینان را می‌توان نام برد: در بغداد ابوحفص کتانى و ابوالفرج شنبوذی، در دمشق محمد بن احمد بن محمد جبنى و در بصره ابوالقاسم عبدالله بن نافع بن هارون عنبری، ابوبکر محمد بن احمد بن على باهلى و ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن هلال.
اهوازی همچنین از مشایخى چون نصر بن احمد مُرجى، معافى بن زکریا بن طرارا، عبدالوهاب کلابى و تمّام رازی حدیث شنید. وی به مصر و موصل نیز سفر کرده است.
شاگردان
اهوازی پس از 400ق، در دمشق به اقراء و تحدیث پرداخت، درحالی‌که هنوز برخى مشایخ وی زنده بودند. از شاگردان و راویان وی در قرائت باید ابوالقاسم هذلى، ابوعلى حسن بن قاسم غلام هرّاس، احمد بن ابى‌الاشعث سمرقندی، ابوالحسن مصینى، ابونصر احمد بن على زینبى، ابوالحسن على بن احمد ابهری، ابوبکر محمد بن مفرج بطلیوسى و ابوالقاسم عبدالوهاب قرطبى را نام برد.
کسانى نیز چون خطیب بغدادی، ابوسعد اسماعیل بن على سمّان، عبدالعزیز بن احمد کتّانى و ابوطاهر حنّایى از وی حدیث شنیده‌اند. ابومعشر طبری نیز به طریق اجازه از وی روایت می‌کند.
مذهب و عقیده
به گفته ابن عساکر، اهوازی بر مذهب سالمیه بود و ازاین‌رو احادیث بی‌پایه‌ای در تشبیه روایت می‌کرد. خود وی نیز مدعى بوده که خداوند را در خواب دیده بوده است. ابن عساکر می‌افزاید که اهوازی کتابى داشته با عنوان «البيان في عقود أهل الإيمان» که در آن احادیثى «منکر» را گرد آورده بوده است. همو در تبیین «كذب المفتري» (ص369) گفته که این کتاب درباره احادیث صفات است. اینکه در این کتاب روایات دروغ نقل شده بوده، توسط ذهبى نیز تأیید شده است.
در نگاه دیگران
از نظر رجالى نیز از سوی برخى محدثان و مقریان انتقاداتى بر او رفته است تا بدانجا که در روایت وی از برخى شیوخش تردید کرده و گفته‌اند که چون در روایت قرائات افراط کرد، وی را متهم کردند که دروغگوست. حتى گفته‌اند که از برخى مشایخ روایت کرده است که جز بدین طریق شناخته نیستند.
بااین‌همه، عالمان قرائت به تبحر اهوازی در قرائت و سعه روایى او تأکید کرده‌اند و روایات وی در قرائت در کتاب‌هایی چون «المستنير» ابن سوار، «الكفاية» ابوالعز قلانسى و «الكامل» هذلى نقل و ضبط شده است.
وفات
ایشان در 4 ذی‌حجه 446ق، برابر با 6 مارس 1055 در دمشق از دنیا رفت.
آثار
اهوازی در قرائت، آثاری تألیف کرده است، از آن جمله:
- الوجيز؛
- الإيضاح؛
- کتابى نیز با عنوان «التفرد والاتفاق بين الحجازيين والشاميين وأهل العراق» به وی منسوب است که نسخه‌ای ناقص از آن را در کتابخانه ظاهریه می‌توان یافت؛
- همچنین ابوعلى در قرائت کتابى با عنوان «الإقناع في القراءات الشاذة» داشته است. این کتاب شامل 11 قرائت و 10 اختیار بوده است؛ بدین صورت که ابوعلى قرائات ابوجعفر مدنى، شیبة بن نصاح، محمد بن محیصن، حمید بن قیس، ابن شهاب زهری، حسن بصری، اعمش، ابن ابى‌لیلى، طلحة بن مصرف، ابوبحریه سکونى و محمد بن مناذر مدنى و همچنین اختیارات یعقوب حضرمى، ایوب بن متوکل، یحیى بن مبارک یزیدی، ابوعبید قاسم بن سلام، خلف بن هشام بزاز، ابوجعفر محمد بن سعدان، محمد بن عیسى اصبهانى، ابوحاتم سجستانى، احمد بن جبیر انطاکى و ابن جریر طبری را در این کتاب جمع کرده بوده است؛
- وی کتابى نیز در قرائت زید بن على تألیف کرده است؛
- گفتنى است که قصیده‌ای از وی نیز با عنوان «قصيدة في التوحيد والعقيدة» که حدود 112 بیت است، در کتابخانه ظاهریه یافت می‌شود. این قصیده می‌تواند محقق را در بررسى افکار و عقاید سالمیه وی به‌کار آید؛
- نسخه ناقصى نیز از کتابى با عنوان «شرح عقد الإيمان في معاوية بن أبي‌سفيان» که مشتمل بر اخبار و احادیث و نیز مناقب معاویه از دیدگاه مؤلف است، در کتابخانه ظاهریه نگهداری می‌شود؛
- کتاب «الفرائد والقلائد» که بروکلمان، به چاپ آن اشاره کرده و آن را از تألیفات ابوعلى اهوازی دانسته، از شخصى به نام ابوالحسن اهوازی است؛
- مثالب ابن أبي‌بشر، در رد ابوالحسن اشعری، بنیادگذار اشاعره و افکار او[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: انصاری، حسن، ج10، ص485-487
منابع مقاله
انصاری، حسن، «دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1380ش.