الرد علی جمیع المخالفین (الخوارج، المرجئة، المعتزلة)
الرد علی جميع المخالفين (الخوارج، المرجئه، المعتزله...)، اثر ابوخزر یغلا بن زلتاف (متوفی 380ق)، کتابی است در موضوع کلام در مذهب اباضیه در رد برخی از فرق اسلامی که نویسنده آن را برای یحیی بن ابویحیی نفوسی نگاشته است[۱].
| الرد علي جميع المخالفين (الخوارج، المرجئة، المعتزلة...) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابی‌خزر یغلا بن زلتاف (نویسنده)
نامي، عمرو خليفة (محقق) ابراهيم، سعيد مسعود (مصحح) حمو، کروم الحاج احمد (مصحح) |
| ناشر | مکتبة الضامري للنشر و التوزيع |
| مکان نشر | اردن - عمان |
| سال نشر | 2008م , 1428ق |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ر4الف2 242/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این اثر توسط عمرو خلیفه نامی، تحقیق و توسط سعید مسعود بن ابراهیم و احمد بن حمو، مقدمه‌نگاری، تعلیقه‌نویسی و بازنگری شده است.
برای این اثر نام‌های متفاوتی ذکر شده که محقق عنوان مذکور را برگزیده است[۲].
به اعتقاد سعید مسعود، این کتاب، نمونه‌ای بارز و زنده از حرکت علمی و فکریی است که در بلاد مسلمین خصوصاً در مناطق غرب عربی صورت گرفته که نظرات اباضیان را در گذشته دور به نمایش می‌گذارد[۳].
ساختار
در ابتدای کتاب، یک تمهید از احمد بن حمو، یک مقدمه با عنوان «بين يدي الكتاب» از سعید مسعود، شرح زندگانی عمرو خلیفه نامی و یک مقدمه از محقق، ذکر شده است.
روش مصنف در این اثر استفاده از گفتگوی منطقی و جدل با دلایل قوی جهت قانع کردن مخالفین است که در اثنای کلامش برخی از اصطلاحات همچون «ما يدخل عليهم»، به معنای «ما يرد عليهم» و «و في وجودنا»، به معنای «و في نظرنا» استفاده برده است.
مؤلف نسبت به نظرات متفاوت در یک مسئله، همچون یک مجتهد غیر مقلد عمل کرده؛ لذا مثلا در ترجیح بین مسائل می‌گوید: «و الجواب الأول أحب ألي»...[۴].
بیشتر مطالب کتاب در قالب سؤال و جواب بیان شده است.
گزارش محتوا
این اثر رساله‌ای است از یکی از شیوخ متقدم اباضیه مغرب که مسائل کلامی را در رد برخی از فرق اسلامی مطرح نموده است[۵]. نویسنده این اثر درصدد رد فرقه‌های دیگر غیر از اباضیه، از قبیل معتزله و جهمیه و خوارج و... بلکه رد فرقه‌هایی از اباضیه، مانند حسینیه و... است[۶].
لازم است خواننده این کتاب به نکات زیر توجه داشته باشد:
- تغیر ضمیر خطاب: نویسنده، گاه خود سؤال می‌کند، گاه خصم یا شاگرد نویسنده از وی پرسش می‌نماید و گاه پرسش‌کننده، مجهول است و گاه نویسنده سؤال را چنین ابراز می‌دارد: «أخبرونا».
- کتاب دارای نه خاتمه است؛ درحالی‌که پایان کتاب، فاقد خاتمه می‌باشد.
- ماده علمی کتاب، پربار و افق دید آن گسترده است[۷].
در این کتاب، شماری از مسائل کلامی که محل اختلاف و معرکه آراست، مطرح شده؛ مسائلی از قبیل: مسئله اسماء الهی (آیا این اسماء مخلوقند یا قدیم)؛ مسئله وقوف که با موضوع ولایت و برائت مرتبط است؛ زنی که تن به عمل ناهنجار در مادون فرج خود داده (آیا در این عمل، تکفیر می‌شود و برائت از وی لازم است)؛ مسئله خلق افعال؛ مسئله استطاعت و اراده بررسی قول مرجئه و اقوال صفریه (فرقه‌ای از خوارج) در باب ایمان؛ مسئله کف (دست نگه داشتن، خودداری کردن)؛ مسئله تولد (آثاری که از فعل فاعل ناشی می‌شود، بی‌آنکه وی در آنها دارای قصد و اختیاری باشد) و...[۸].
اکنون به نمونه‌ای از کار نویسنده توجه بفرمایید:
«از کسانی که می‌گویند: اسماء خدا مخلوق است، می‌پرسیم: مقصودتان کدام اسماء است؟ اگر بگویند: الله، رحمن، رحیم و... می‌گوییم: آیا در ازل، وقتی که هیچ آفرینش و خلقی نبود، او الله، رحمن و... نبود؟ اگر بگویند: در آن مرحله، او نه الله بود، نه رحمان بود و نه... در این صورت، نص سخن خود خدا را رد کرده‌اند؛ چون خداوند خود در کتابش می‌گوید:هو الرحمن الرحيم (بقره: 163)؛ پس از دو حال خارج نیست: یا این خبر، اخبار از ذاتش است یا اخبار از غیر ذاتش. اگر بگویند: اخبار از ذاتش است، این می‌شود همان عقیده ما و اگر بگویند: اخبار از غیر ذاتش است، بنابراین ممکن دانسته‌اند که ذات او نه الله است، نه رحمان، نه... و این رد بر خداست؛ زیرا خدا بود، درحالی‌که خلقی نبود، پس خلق را بر گونه‌های مختلف پدید آورد...»[۹].
وضعیت کتاب
پاورقی‌های کتاب، به ذکر اختلاف نسخ، ترجمه اعلام و مذاهب و اصطلاحات اختصاص یافته است.
فهارس فنی در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
تمهید، مقدمه‌ها و متن کتاب.