الخیل
الخيل، تألیف ادیب، قاری و واژه‌شناس ممتاز قرن دوم قمری، عبدالملک بن قریب اصمعی (حدود 123-216ق)، دانشنامه «اسب‌شناسی» است که همه موضوعات مربوط به اسبها را توضیح می‌دهد. این اثر را مورخ، مصحح و استاد بخش زبان عربی دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد، حاتم صالح ضامن (1952-1434ق)، تصحیح و تحقیق کرده و برایش مقدمه‌ای سودمند نوشته است.
| الخيل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اصمعی، عبدالملک بن قریب (نويسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق) |
| ناشر | دار البشائر |
| مکان نشر | سوریه - دمشق |
| سال نشر | 1430ق - 2009م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | اسبها (ت. ج.) - اسبهای عربی (ت. ج.) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- حاتم صالح ضامن با اشاره به اینکه کتاب حاضر، ششمین کتابی است که درباره اسب منتشر می‌شود، افزوده است: این اثر بر اساس 3 نسخه تصحیح شده است و البته بیشتر از 100 سال قبل، خاورشناس، هفنر، همین کتاب را بر اساس یک نسخه خطی تصحیح و در سال 1895م منتشر کرده و همان چاپ در نشریه دانشکده ادبیات در سال 1970م بازچاپ شده است که متأسفانه هر دو چاپ، پُرغلط است[۱].
- محقق کتاب، بعد از معرفی عبدالملک بن قریب اصمعی و فهرست آثار او، به شناساندن این کتاب پرداخته و محورهای دهگانه مورد بحث نویسنده را آورده و اضافه کرده است: اصمعی به حدود 60 بیت شعر استناد کرده است و جالب است که بدانیم برخی از این شواهد را در نزد دیگران نیافتیم[۲].
ساختار و محتوا
نویسنده در این اثر، بدون مقدمه وارد بحث اصلی شده و نخست اسنادش را آورده و بعد به بررسی مسائل ذیل در مورد اسب پرداخته است؛ از جمله: زایمان اسب، اسامی بچه‌های اسب به‌ترتیب رشد، دندان‌های اسب، اعضای اسب، ویژگی‌های پسندیده و ناپسند اسب، ویژگی راه رفتن و دویدن اسب، رنگ‌های اسب و اسامی اسبهای منسوب به اشخاص.
نمونه مباحث
- «يستحبّ في الفرس أن يطول بطنه و يقصر ظهره و...»[۳]؛ مردم این ویژگی‌ها را در اسب می‌پسندند: شکمش دراز و بلند و پشتش کوتاه باشد و...
- «صفة مشي الخيل و عدوها: من المشي العَنَق و هو أوّل المشي و التوقّص: و هو أن ينزو نزواً و يقرمط...»[۴]؛ یعنی: ویژگی راه رفتن و دویدن اسب: اول راه رفتن اسب، «عَنَق» است و «تَوَقُّص»: آن است که با جست‌وخیز راه رود و سوارش را تکان دهد...
- «و يُقالُ للفرسِ إذا كان شديدَ العدوِ و كثيرَه: إنّه لَمِهرَجٌ»[۵]؛ یعنی: به اسبی که دویدنش شدید و فراوان باشد، «مِهرَج» (تیزتک) گویند.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.