التفهیم لأوائل صناعة التنجیم
کتاب التفهیم لأوائل صناعة التنجیم تألیف ابوریحان بیرونی (362 تا 440 ق)، اثری است به فارسی برای آموزش علم نجوم.
| التفهیم لأوائل صناعة التنجیم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد (نويسنده) همایی، جلال‌الدین (محقق و مقدمه‌نویس) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب التفهیم لاوائل صناعه التنجیم |
| ناشر | بابک |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1362ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد، 362 - 440ق. - سرگذشت‌نامه - اختر گویی - متون قدیمی تا قرن ۱۴ - ریاضیات - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر فارسی - قرن 5ق. - نجوم اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2ت7 23 ًQB |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب، یکی از کهن‌ترین و معتبرترین متون علمی در ریاضیات و نجوم است که تأثیر علمی عمیقی در جهان داشته است، چنانکه بسیاری از دانشمندان ایرانی و غیر ایرانی در کتاب‌ها و مقاله‌ها از آن بهره برده‌اند[۱].
ابوریحان این کتاب را چنانکه خود گوید، به روش پرسش و پاسخ و به ترتیبی که درک آن برای نوآموزان علوم آسان باشد، به خواهش ریحانه، دختر حسین یا حسن خوارزمی، در سال 420ق نوشته است، وی برای درک بهتر خواننده از مطالب این کتاب که یک خودآموز است، آن را با هندسه و حساب آغاز می‌کند، بعد به‌صورت عالم (هیئت) می‌پردازد، سپس به تقویم ایام و انواع گاه‌شماری، سرانجام پس از معرفی ابزاری چون اسطرلاب و انواع آن، به احکام نجوم می‌رسد که هدف اصلی این کتاب و 530 پرسش و پاسخ آن است[۲].
اگرچه کتاب التفهیم را بدون تردید خود ابوریحان در کمال مهارت و استادی، با موجزترین عبارات، به دو زبان فارسی و عربی نگاشته است، به ترتیبی که هرکدام از آنها تألیفی مستقل می‌نماید، بدون این‌که یکی ترجمه دیگری باشد، ولی باید گفت که این خودآموز نجوم، اساساً برای دختری فارسی‌زبان نوشته‌شده و کتاب انباشته از واژه‌ها و اصطلاحات اصیل و کهن فارسی، به‌ویژه درباره تاریخ، آداب‌ورسوم، ایام معروف و روش گاه‌شماری ایرانیان است. درواقع این اثر، چکیده‌ای از دانش بیرونی در ریاضی و نجوم و گنجینه‌ای مالامال از فواید علمی و ادبی است[۳].
التفهیم از گذشته تا امروز، همواره به دلیل شیوه پژوهشی ابوریحان که او را در مقایسه باهم‌عصران بزرگی چون ابن سینا شاخص می‌کند، برای تعلیم ریاضیات و نجوم موردتوجه دانشمندان و پژوهشگران این عرصه بوده است. شگفتا که این کتاب در نیمه اول سده پنجم هجری برای دختر نوآموز ایرانی نوشته‌شده است، ولی فهم پاره‌ای از مسائل آن، امروز برای تحصیل‌کردگان دانشگاهی ریاضی و نجوم دشوار می‌نماید[۴].
اهمیت این کتاب سبب شده است تا افزون بر چاپ‌های متعدد، این اثر به چندین زبان زنده دنیا چون انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی، روسی و تاجیکی نیز ترجمه شود[۵].
سرگذشت ابوریحان بیرونی، نوآوری‌ها علمی وی و درباره کتاب التفهیم عنوان‌هایی است که استاد جلال‌الدین همایی در مقدمه به‌طور مفصل به آنها پرداخته است. [۶]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب
- خاکپور، علی، «التفهیم لاوائل صناعة التنجیم»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه علوم و فنون، آبان 1391، شماره 67.