اعتقادات شیخ بهایی
اعتقادات شيخ بهایى متن تصحيح شده «رسالة الاعتقادات» شيخ بهاء‌الدين محمد عاملى (953- 1030ق) است كه به همراه سه ترجمه و شرح فارسی آن به كوشش و پژوهش جويا جهانبخش منتشر شده است. این اثر، نمونه‌اى از فعالیت‌های متكلمانه شيخ بهایى و یکى از باورنامه‌هاى برجسته شيعى است.[۱]
| اعتقادات شیخ بهایی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیخ بهایی، محمد بن حسین (نویسنده) جهانبخش، جویا (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | رساله الاعتقادات. فارسی متن عربی رساله الاعتقادات شیخ بهاءالدین محمد عاملی به همراه سه ترجمه و شرح فارسی آن |
| ناشر | اساطير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-331-436-1 |
| موضوع | شیخ بهایی، محمد بن حسین، 953 - 1031ق. - نقد و تفسیر
شیخ بهایی، محمد بن حسین، 953 - 1031ق. رساله الاعتقادات - نقد و تفسیر شیعه - عقاید |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 211 /ش9 ر5041 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الرسالة الاعتقادية؛ الاعتقادية؛ اعتقادات الإمامية؛ العقائد؛ العقائد البهائية و اعتقاد الإمامية، نام‌هاى مختلفى است كه برای این کتاب ذكر شده است.[۲]
شيخ بهایى در این رساله كوشيده مهم‌ترين اعتقادات شيعه اثنى‌عشريه و امتيازات آن نسبت به ديگر فرقه‌هاى اسلامى را چه در حوزه اصول دين و چه فروع دين متذكر شود.
ساختار
مجموعه حاضر، با پيشگفتار مفصلى از محقق -كه به بيش از نيمى از کتاب را به خود اختصاص داده-آغاز شده است. پس از آن متن عربى اثر و سه ترجمه از رساله آمده است.
خانم دكتر دلال عباس، یکى از ويژگى‌هاى اثر حاضر را تهى بودنش از «لحن دشمنانه» اى مى‌داند كه در آن روزگاران، فريقين در حق یکديگر به كار مى‌بردند.[۳]
گزارش محتوا
در پيشگفتار، ابتدا باورنامه‌نگارى و پايگاه آن در كلام شيعى بررسى شده و در ادامه، مباحث زير، مطرح گرديده است: شيخ بهایى و نقد حال او؛ تكاپوهاى متكلمانه شيخ بهایى؛ درباره رساله اعتقادات؛ شروح و شارحان این رساله و درباره كوشش و پژوهش حاضر.[۴]
پس از مقدمه مصحح، بخش‌هاى ذيل به ترتيب ارائه شده است:
اول: متن رساله اعتقادات شيخ بهایى:
وى در تأليف این رساله، احتمالاً به رساله «العقائد الفخرية» كه باورنامه‌اى شيعى است به قلم فخرالمحققين محمد (771ق)، فرزند علامه حلى، نظر داشته است. شباهت‌هایى ميان این رساله و رساله فخرالمحققين هست كه بيش و كم، اطمينان مى‌آورد كه شيخ بعض مطالب را از آن اقتباس كرده است؛ خصوصاً كه آشنايى و اعتناى شيخ به رساله فخرالمحققين، هيچ گمانى را برنمى‌تابد و مى‌دانيم كه صدرالدين محمد تبريزى كه رساله فخرالمحققين را به عنوان «عقايد عباسيه» به فارسی درآورده است، از شاگردان شيخ بوده و به فرموده او این ترجمه را فراهم ساخته است.[۵]البته بايد نظر داشت كه اقتباس شيخ از رساله فخرالمحققين، كاملاً در چارچوب اقتباس‌هاى متعارف پيشينيان بوده و از آن گذشته، افزونه‌ها و تغييرهاى شيخ در همان مطالب مقتبس از یک‌سو و فروع و موارد متعددى كه از بن در رساله فخرالمحققين نبوده و در رساله شيخ افزوده شده از سوى ديگر، چندان هست كه در هويت مستقل رساله شيخ، جاى شك و ريب نمى‌گذارد.[۶]
درونمايه رساله اعتقادات شيخ جاى بررسى و كاوش و تحليل بسيار دارد. اين‌كه نویسنده در مقام یک عالم برجسته امامى و «شيخ الإسلام» زمان، چه مسائل و مباحثى را به عنوان خطوط برجسته معتقدات اماميه قابل طرح ديده و چگونه و با چه تعابيرى آن‌ها را مطرح كرده، خود مسأله‌اى حايز اهميت است؛ به‌ويژه ازآن‌روى كه آنچه او به عنوان خطوط برجسته و مميزات فروع و اصول شیعیان دوازده امامی‌آورده يا حتى نياورده، نمودار ميزان اهميت يا عدم اهميت مسأله از نظر او يا از چشم زمانه اوست.[۷]
به عنوان مثال آنچه شيخ در این رساله در باب حرمت حلق لحيه (حرام بودن تراشيدن ريش) گفته است، مورد استناد فقيهانى واقع گرديده كه دراين‌باره، سخن گفته‌اند و از ديد استنادگران اهميت و مسلّميت مطلب را از نظر شيخ فرامى‌نموده است.[۸]
دوم: ترجمه و شرح رساله اعتقادات از مترجمى ناشناس:
اين متن، احتمالاً از عصر صفوى است، ولى متأسفانه نام و نشانى از پديدآورنده آن، در دست نيست. پديدآورنده این ترجمه و شرح، جز در مواردى چند، به توضيحات مبسوط نپرداخته و كمتر از مرز ايضاح و تفهيم متن برگذشته است.[۹]
سوم: ترجمه و توضيح رساله اعتقادات از ادهم خلخالى:
وى مردى بسيارخوان بوده و این از بازبُردها و استشهادهاى فراوان وى به آثار منظوم و منثور پيشينيانش هويداست.[۱۰]
چهارم: ترجمه و شرح رساله اعتقادات از سلطان حسین استرآبادى:
نگاهى به ترجمه و شرح او، نشان مى‌دهد كه وى در زمينه علم كلام و اقوال متكلمان و فرقه‌هاى كلامى، فى‌الجمله اطلاع و اهتمامى داشته است و لذا نشاط و تفصيلى كه در گزارش فروع اعتقادى رساله به كار مى‌بندد، با آنچه در بخش فقهى نشان مى‌دهد قابل مقايسه نيست؛ چرا كه در گزارش فقهيات، اغلب به ترجمونه‌اى بسنده كرده و درگذشته است. در نگارش نثر فارسی‌اش- اگرچه نثر ممتازى ندارد- نشانه‌هایى از آشنايى با متون ادبى و به‌ويژه گرايش به سجع‌بردارى ديده مى‌شود. ناگفته نماند كه بناگزير، چهار كلمه پى‌درپى در یک‌جا و دو كلمه پى‌درپى در جاى ديگر رساله وى، حذف گرديده و به جاى آن‌ها، نقطه‌چين نهاده شده است.[۱۱]
وضعيت کتاب
شروح و ترجمه‌هاى ديگرى كه بر این اثر نوشته شده است، عبارتند از:
- الغرر البهية في شرح عقائد الإمامية: ميرزا على ناسوتى يزدى؛
- الفرائد البهية في شرح العقائد البهائية: فاضل قندهارى؛
- ترجمه اعتقادات: شهاب‌الدين‌احمد؛
- ترجمه اعتقادات: سيد ميرحسين رضوى قائنى نجفى.
فهرست مطالب، در ابتداى کتاب آمده است. در پاورقى‌ها كه بسيار مى‌باشد، توضيحات مفيد و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.