ابن مجاور، یوسف بن یعقوب
ابن مُجاوِر، ابوالفتح نجم‌الدين يوسف بن يعقوب بن محمد بن على شيبانى دمشقى (601- 690ق)، مورخ و جغرافى‌نگار، در دمشق به دنيا آمد و اطلاعات زيادى درباره زندگى وى در دست نيست.
| نام | ابن مجاور، یوسف بن یعقوب |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن ال‍م‍ج‍اور، ابوالفتح ج‍م‍ال‌ال‍دی‍ن یوسف بن یعقوب
ابن ال‍م‍ج‍اور، یوسف بن یعقوب |
| نام پدر | يعقوب |
| متولد | 601ق |
| محل تولد | دمشق |
| رحلت | 690 ق |
| اساتید | ابواليمن كندى
عبدالجليل بن مندویه |
| برخی آثار | تاریخ المستبصر، صفة بلاد الیمن و مکة و بعض الحجاز |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00521AUTHORCODE |
تحصیلات
دوران كودكى و نوجوانى را در بغداد سپرى كرد و آنگاه به هند رفت. مدتى در ملتان اقامت گزيد و در 618ق از راه دريا به عدن رفت و در فاصله سال‌هاى 619 -627ق به سير و سفر پرداخت و از شهرهاى زبيد، مكه و جده ديدن كرد و مدتى نيز در بندر غُلافِقه يمن و ساير نواحى عربستان مقيم شد. وى از ابواليمن كندى، عبدالجليل بن مندویه و ديگران علم آموخت.
آثار
تنها اثر مهم منسوب به وى، «تاريخ المستبصر» در تاريخ، جغرافيا، آداب و رسوم عربستان جنوبى و غربى است. آخرين تاريخى كه در این کتاب به آن اشاره شده، ذيحجه 626ق است. در بعضى از مآخذ و نوشته‌ها اختلافى در نام این اثر مشاهده مى‌شود. اشپرنگر آن را «تاريخ المستنصر» ذكر مى‌كند، درنبورگ نيز ضمن تأييد این نظر، آن را اثرى مى‌داند كه مؤلف به المستنصر بالله خليفه عباسى اهدا كرده است. مايلز نام صحيح کتاب را «تاريخ المستبصر» مى‌نویسد.
درباره مؤلف کتاب نيز بين محققان اختلاف نظر موجود است. برخى با ذكر دلايلى از قبيل اينكه مؤلف در جايى از پدرش با نام محمد ابن مسعود بن على بن احمد بن مجاور بغدادى نيشابورى و از برادرش با نام احمد بن محمد بن مسعود ياد كرده و يا شناخت او در اشعار فارسی و به كار بردن اصطلاحات فارسی و... انتساب این اثر را به ابن مجاورِ شيبانى دمشقى قاطعانه رد كرده، احتمال مى‌دهند كه کتاب به محمد بن مسعود... بن مجاور بغدادى نيشابورى منسوب باشد و از عدم توجه پژوهندگان پيشين و محققان و دانشمندان معروفى مانند فران و بروكلمان به این مسأله روشن تعجب مى‌كنند؛ م. جواد نيز در انتساب آن به ابوالفتح يوسف بن يعقوب ترديد كرده است و با اشاره به اينكه مطالب و حوادث کتاب از سال 626ق تجاوز نمى‌كند، مى‌گوید مشكل مى‌توان باور كرد كه مؤلف تا 25 سالگى این همه مسافرت‌ها را انجام داده و اثر خود را كه شامل اطلاعات فراوانى است و فراهم آوردن آن‌ها مستلزم پشت سر نهادن یک عمر طولانى پر از تجربه است، نوشته باشد.
ابومَخْزَمه در نوشته‌هاى خود درباره عربستان جنوبى كه برگزيده‌اى است از تاريخ‌هاى ابن مجاور و جَنَدى و اَهْدَل، مطالب مهمى از تاريخ المستبصر نقل مى‌كند و تقريباً در همه جا فقط به ذكر نام کتاب بسنده كرده و يا ندرتاً از مؤلف آن، بدون اشاره به اسم و كنيه و مشخصاتش، با عنوان «ابن مجاور» سخن مى‌راند. درهر حال آنچه مورد قبول است، انتساب این اثر به يوسف بن يعقوب... شيبانى دمشقى است.[۱].