ابن عنبه، سید احمد بن علی
اِبْن‌ِ عِنَبه، سید جمالالدین احمد بن علی بن حسین بن مهنا حسنی حسینی (ح۷۴۸-۸۲۸ق/ ۱۳۴۷-۱۴۲۴م)، مورخ و نسب‌شناس شیعی، از سادات حسنی خاندان عنبه داوودی (در حله و کربلا) که در حله عراق زاده شد، در کرمان ایران درگذشت. مهمترین اثر ایشان عمدة الطالب في نسب آل أبي‌طالب است.
| نام | ابن عنبة، احمد بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن عنبه، جمالالدین
ابن عنبه الداوودی ال‍طال‍ب‍ی، اب‍وال‍ع‍ب‍اس جمالالدین احمد بن علی ابن مهنا، احمد بن علی حسینی، جمالالدین احمد بن علی الحسنی الداوودی، احمد بن علی |
| نام پدر | علی |
| متولد | ح ۷۴۸ |
| محل تولد | حله |
| رحلت | ماه صفر 828ق |
| اساتید | ابوالحسن على بن محمد على الصوفى النسّابة
ابونصر سهل بن عبداللّه النجارى سيد محمد بن القاسم بن معية النسابة الحسنى |
| برخی آثار | عمدة الطالب الصغری فی نسب آل أبی‌طالب |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02380AUTHORCODE |
نسب
نسب وی چنانکه خود نوشته است، با ۲۰ واسطه به امام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) می‌رسد، ابن عنبه از اعقاب عبدالله محض به شمار می‌رود، از این رو تبار «حسنی - حسینی» دارد، زیرا از طریق پدر به امام حسن (علیه‌السلام) و از طریق مادر به امام حسین (علیه‌السلام) نسب می‌برد و به همین دلیل است که ابن عنبه را گاه حسنی و گاه حسینی خوانده‌اند. همچنین ابن عنبه را داوودی نیز نامیده‌اند، زیرا محمد بن داوود بن موسی ثانی یکی از نیاکان وی بود.
شهرت وی به ابن عنبه از آن روست که نیایش «عنبة اصغر» نام داشت که به نوبه خود از اعقاب عنبه بن محمد وارد (عنبه اکبر) بود
با اینهمه به نقل مدرس برخی او را به نادرست ابن عنبه، ابن عتبه و ابن عقبه نامیده‌اند. عنبه اکبر، جد قبیله‌ای از اشراف بنی الحسن بود که در عراق و پیرامون حله می‌زیستند.
ولادت
ابن عنبه احتمالاً در حِلّه زاده شد.
تحصیلات
از آغاز جوانی در زُمره شاگردان ابوعبدالله محمد بن قاسم بن معیه دیباجی (متوفای ۷۷۶ق/ ۱۳۷۴م)، نسب‌شناسی آموخت و از ملازمان و خاصان استاد شد. ابن عنبه در دوران آموزش از کتاب‌ها و استادان متعددی بهره برد، اما بی‌گمان بیشترین توشه علمی را از آثار ابن معیه بگرفت.
از دیگر اساتید ایشان ابوالحسن على بن محمد على الصوفى النسّابة، ابونصر سهل بن عبداللّه النجارى و سيد محمد بن القاسم بن معية النسابة الحسنى بهره برد و خود از نسب شناسان بنام مى‌باشد.
چنانکه از احوال او برمی‌آید، پس از مرگ ابن معیه، وی به سیر و سیاحت پرداخت و به اصفهان و هرات و سمرقند و مکه و مذار (در دشت می‌شان) سفر کرد و از بسیاری نسب‌شناسان سود برد.
ابن عنبه در طبقه شهید اول قرار دارد و هر دو از طریق ابن معیه از علامه حلی روایت کرده‌اند.
مذهب
مذهب ابن عنبه محل تأمل است. برخی در شیعی بودنش تردید کرده‌اند. چنین تردیدی روا نمی‌نماید، اما امامی بودن وی قطعی به نظر نمی‌آید. برخی او را زیدی دانسته‌اند،
آنچه این احتمال را تقویت می‌کند، برخی اشارات و تعبیرات اوست. مثلاً در باره امام دوازدهم (علیه‌السلام) می‌گوید: «ثانی عشر الائمة عند الامامیة و هو القائم المنتظر عندهم» و مهم‌تر از آن در دیباچه عمدة الطالب تیموری، آنجا که از اوصاف امیر تیمور سخن می‌گوید، او را بدین عبارت می‌ستاید: «... صاحب الملکات العلیة و الانباء النبویة، و الفصاحة الصدیقیة، و الحصانة الفاروقیة و السماحة النوریة، و الحماسة المرتضویة...». با اینهمه شیعی امام بودن او محتمل‌تر و پذیرفتنی‌تر می‌نماید. به ویژه که او شاگرد و داماد ابن معیه شیعی بود و بخش نخستین زندگیش را در خدمت او به سر برد و از چشمه فکری و اعتقادی و معنوی او سیراب گشت و همواره به استاد وفادار ماند.
وفات
ابن عنبة در ماه صفر 828ق در شهر کرمان ديده از جهان فرو بست.
آثار
آثار بازمانده و یا منسوب به ابن عنبه جملگی در زمینه نسب‌شناسی است و از ارزش و اعتبار والایی برخوردار است.
- مهمترین اثر او عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب است.
- بحرالانساب فی نسب بنی هاشم (عربی)
- التحفة الجمالیة فی انساب الطالبیة (فارسی)
آثار منسوب
آقا بزرگ کتاب دیگری تحت عنوان انساب آل ابی طالب به ابن عنبه نسبت داده و احتمال داده که این کتاب ترجمه عمدة الطالب با تغییراتی اندک است.[۱].
پانویس
منابع مقاله