إصلاح غلط أبي‌عبيد في غريب الحديث
إصلاح غلط أبي‌عبيد في غريب الحديث، تألیف نویسنده، تاریخ‌نگار، محدّث و واژه‌شناس قرن سوم هجری قمری، ابومحمد عبدالله بن مسلم دینورى، مشهور به ابن قتیبه دینوری (213-276ق)، به نقد و بررسی اشتباهات استاد خودش ادیب، لغوی، محدّث و فقیه قرن دوم و سوم قمری، (ابوعبید قاسم بن سلام هروی) (157-224ق)، در کتاب «غريب الحديث» می‌پردازد. موضوع مورد بحث، تفسیر و توضیح واژگان دشوار در احادیث گوناگون اعتقادی، اخلاقی و فقهی و... است. پژوهشگر معاصر، عبدالله جبوری بغدادی این اثر را تحقیق کرده و برای آن مقدمه نوشته و نویسنده منتقد و همچنین استاد مورد انتقاد را معرفی کرده است.
| إصلاح غلط إبی عبید فی غریب الحدیث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) جبوری، عبد الله (محقق) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1403ق - 1983م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- ابن قتیبه دینوری با اشاره به اینکه ممکن است صاحب‌نظری اشکال کند و از عنوان این کتاب، دچار نفرت و وحشت شود و نسبت دادن اشتباه به ابوعبید قاسم بن سلام هروی را برنتابد و آن را افشای رازهای پنهان بشمارد، افزوده است: این کار ما، اصلاح فساد و رخنه‌پوشی است و افزون بر آنکه اشتباه دانستن سخنانی از ابوعبید، به معنای گمراه شمردن او نیست و... علاوه بر اختلافات صحابه با یکدیگر، واژه‌شناسان نیز باهم اختلاف دارند و مثلاً فرّاء پیشوای خودش، کسایی را نقد کرده؛ همان طور که هشام نحوی به نقد فرّاء پرداخته و اصمعی، مفضل ضبی را تخطئه کرده است[۱].
ساختار و محتوا
ابن قتیبه دینوری در این اثر، 53 انتقاد بر استادش ابوعبید قاسم بن سلام هروی وارد می‌کند و توضیح و تفسیر او را مورد اشکال قرار می‌دهد. نویسنده مطالبش را با نقد معنای کلمه «المقطعات» در روایتی از پیامبر(ص) آغاز کرده و با توضیح و نقدی در مورد معنای کلمه «حبر» که کلمه «کعب» به آن اضافه گردیده و گفته شده: «كعب الحِبر»، پایان داده است.
نمونه مباحث
- امام علی(ع) در حدیثی گفت: «من أحبّنا أهل‌البيت فليُعدّ للفقر جلباباً و تجفافاً»؛ یعنی: هر شخصی که ما اهل‌بیت(ع) را دوست دارد، پوششی برای فقر آماده کند.
- ابوعبید قاسم بن سلام هروی، گفته است: برخی این روایت را چنین تأویل کرده‌اند: «هرکسی ما را دوست بدارد، در دنیا فقیر می‌شود»، ولی این تأویل، درست نیست و وجهی ندارد؛ زیرا ما می‌بینیم در بین کسانی که اهل‌بیت(ع) را دوست دارند، همانند سایر مردم، هم فقیر وجود دارد و هم غنی. ابوعبید گفته است: ولی به نظر من، منظور فقر در روز قیامت است و این مطلب را از باب نصیحت بیان کرده است؛ یعنی: هرکسی که مرا دوست دارد، تقوا پیشه کند و از گناهان بپرهیزد؛ چون کسی یار من نشود جز شخصی که چنین حالی دارد.
- ابومحمد عبدالله بن مسلم دینورى گوید: نظر صحیح در نزد من این است که هرکسی که ما اهل‌بیت(ع) را دوست دارد، دنیاطلبی را واگذارد و زهد بورزد و بر فقر و نداری، صبوری کند و بسازد و با کنایه تعبیر کرده و به‌جای صبر، «جلباب و تجفاف» را آورده است؛ چون صبر، نیاز را می‌پوشاند، همان طور که جلباب و لباس، بدن را پوشیده می‌دارد و شاهد و مؤیّد این معنا، روایت قنبر درباره سیمای شیعه و گرسنگی و گریه و شب‌زنده‌داری شیعیان است...[۲].
- ابوعبید قاسم بن سلام هروی، گفته است: برخی این روایت را چنین تأویل کرده‌اند: «هرکسی ما را دوست بدارد، در دنیا فقیر می‌شود»، ولی این تأویل، درست نیست و وجهی ندارد؛ زیرا ما می‌بینیم در بین کسانی که اهل‌بیت(ع) را دوست دارند، همانند سایر مردم، هم فقیر وجود دارد و هم غنی. ابوعبید گفته است: ولی به نظر من، منظور فقر در روز قیامت است و این مطلب را از باب نصیحت بیان کرده است؛ یعنی: هرکسی که مرا دوست دارد، تقوا پیشه کند و از گناهان بپرهیزد؛ چون کسی یار من نشود جز شخصی که چنین حالی دارد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.