إثبات العلل
إثبات العلل، اثر ابوعبدالله محمد ترمذی (215–300ق) است که با تحقیق خالد زهری و مقدمه برند مانویل وایشر چاپ شده است. محقق در مقدمه، زندگی و تألیف‌های حکیم ترمذی را بررسی کرده و او را از ممتازترین اندیشمندان هدف‌گرا در بیان علل احکام شرعی - که بیان مصلحت و مفسده در احکام الهی است - می‌شمارد و بر این باور است که وی در این موضوع، تأثیر بزرگی بر امام محمد غزالی داشته است[۱].
| إثبات العلل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حکیم ترمذی، محمد بن علی (نویسنده)
زهری، خالد (محقق) وايیش‍ر، ب‍رن‍ت م‍ان‍وئ‍ل (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | کلية الآداب و العلوم الإنسانية بالرباط |
| مکان نشر | مغرب - رباط |
| سال نشر | 1998م. |
| چاپ | چاپ یکم |
| شابک | 9981-59-007X |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح8الف2 / 13 BP |
ترمذی اهتمام بسیاری روی شناخت مقاصد احکام شرعی دارد. وی مجتهد را کسی می‌داند که علت احکام و معانی آن‌ها را تشخیص دهد. البته، علاوه بر این دانایی، باید از دلی درخشان از نور خداوندی و نفسی پاکیزه و عفیف برخوردار باشد[۲].
ترمذی برای بیان اهداف احکام از دلایل نقلی، عقلی و علل استحسانی برای حدود الهی - یعنی عللی که حدود الهی متوقف بر آن‌ها نیست، اما نبودشان زحمت برای مکلفان ایجاد می‌کند - بهره جسته است. اقامه عدل و پرهیز از ستمگری نیز جای برجسته‌ای در بیان علل احکام نزد وی دارند[۳].
ترمذی در بیان مقاصد عامه، خاصه و جزیی برای احکام، تعلیل‌های خود را به مبانی لغوی، نقلی و یا ذوقیات عرفانی مستند کرده است[۴]. البته گاهی هم این ذوقیات برخاسته از خیالات او و خرافه‌ها است؛ مانند این باور او که حیوانات وحشی در روز عاشورا روزه می‌گیرند!
ازاین‌رو، برخی ترمذی را – به‌خلاف محقق کتاب که او را مجتهد بزرگی می‌داند - فقیه یا اصولی به معنای تخصصی نمی‌انگارند و بیشتر، او را در شمار صوفیان برمی‌شمرند. محقق در مقدمه، بحثی هم دربار انتساب کتاب اثبات العلل به وی دارد[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق (الدراسه).