ديوان مهيار الديلمي
دیوان مهیار الدیلمی، مشتمل بر اشعار و سرودههای مهیار بن مرزویه (367 – 428ق) است که با شرح و توضیح احمد نسیم به زبان عربی در چهار مجلد منتشر شده است.
| ديوان مهيار الديلمي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهیار دیلمی، مهیار بن مرزوبه (نويسنده) نسیم، احمد (مصحح) |
| عنوانهای دیگر | دیوان |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1379ش - 1420ق - 1999م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شعر عربی - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | 1379 9د 3997 PJA |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
احمد نسیم در آغاز هر قصیده، ضمن اعرابگذاری برخی کلمات، تـوضیحات کوتاهی درباره مناسبت و موضوع قصیده آورده است؛ قصاید به ترتیب حروف الفبا مرتب شده است.
گزارش محتوا
مهیار دیلمی که به دست، فقیه و ادیب بزرگ شیعه سیدرضی مسلمان شده بود. [۱] اشعار بسیاری در مدح اهلبیت(ع) و مرثیه امام حسین(ع) سروده است. هر چند برخی بر این بـاورند کـه وی قبل از مسلمان شدنش در ستایش اهلبیت(ع) شعر سروده است. او از بزرگان شعرای شیعه بود که شعرش در نهایت خوبی بود.
نویسندگان و تاریخنویسان معاصر چون جرجی زیدان نیز به شرححالی از زندگی، بررسی شعر و جـایگاه ادبـی مهیار دیلمی در آثار خود اشاره کردهاند. مـهیار، متعلق به ملوک بویه و وزیران آنها بود و قـسمت اعـظم این مدایح را در تهنیت نوروز و مهرگان سرود؛ کمی هم در اعیاد دینی چون عید فطر سروده است. اشـعار وی، علاوه بر مدیحهها و تـغزلات، مـتضمن مسائل کـلامی شـیعه اسـت. مهیار اگرچه از مصیبتهـایی کـه بر شیعه بعد از حادثه کربلا رخ داد، سخن نگفت؛ اما صریحاً میگوید که سـقیفه و غـصب حق حضرت علی(ع)، تندباد کربلا را بـرپا کرد. [۲]
ابوالحسن باخرزی (متوفی 467ق) در کتاب «دمیة القصر (و عصره اهل العصر)» چنین گفته است: «او شاعری است که مناسک فضیلت در اشعارش محسوس است و نویسندهای است که در زیر هر کلمه از کلماتش، یک برجستگی و شکوهی قرار دارد. و در قصاید او، بیتی یافت نمیشود که با کلماتی چون «لو» (اگر) یا «لیت» (ای کاش) مورد ایراد یا نقد قرار گیرد؛ و قصاید او در قالبهای دلها فروریخته شده است، و با مانند آن قصاید است که گناهکار از گناهان خود عذرخواهی میکند.» [۳]
از دیگر مختصههای شعر مهیار دیلمی، توجه بـه اعـیاد ایرانی و تفاخر او نسبت به مذهب تـشیع و سـرزمین ایران است. مـهیار دیلمـی در اشـعارش به کاربرد اسطورههـای ایران باستان، اخوانیات و دلتنگی برای وطنش، دیلم و فارس و اعیاد ملی همچون نـوروز، سده و مهرگان پرداخته و با این مـوضوعات بخشهای مهمی از فرهنگ ایرانی را بـه نـسلهـای آینـده مـعرفی نموده است.
از مـهیار دیلمـی یک دیوان بزرگ چهارجلدی (طبع موردبحث) در حدود بیست هزار بیت و یک «قصیده لامیه» موجود است که ابن طاووس حلی شرحی به نام «الازهـار» بـر آن نـوشت. احمد نسیم، دیوان مهیار دیلمی را در چهار جلد تـصحیح کـرده اسـت. در این تـصحیح، مـقدمۀ کـوتاهی از زندگی و شعر مهیار که آن هم از کتابهای «وفیات الأعیان» ابن خلکان و «المنتظم، فی تواریخ الملوک و الأمم» ابن جوزی نقل شده است. غالب اشعار مهیار دیلمی، مدح و ستایش ممدوحانی است؛ چون ابوطالب محمد بن ایوب، وزیر خلفای عباسی و ابونصر سـابور و ابـومنصور بن مزرع. بخشی دیگر از این قصاید در مدح و مرثیه اهلبیت(ع) است؛ از جمله قصیدهای در رثای امام علی(ع) و امام حسین(ع) دارد که در محرم ٣٩٢ق سروده است. مهیار، اشعاری در چیستان و لغز هـم سـروده است[۴]
نکته قابلتوجهی که باید به آن اشاره کرد آن است که آنگونه که در مقدمه احمد نسیم بر دیوان آمده، ظاهراً مهیار هیچیک از خلفای عباسی را مدح نکرده است. عجیب بودن این مطلب ازآنجهت است که بیشتر شاعرانی که مدح میکردند، مدایح خود را منحصر به خلفا میکردند.[۵] گرچه شاعر خلفا را مدح نکرده است؛ اما بنا به تعبیر برخی محققان، مدح وزرا در غالب اشعار مهیار دیلمی وجود دارد. [۶]
میتوان گفت به دلیل تاثیر عمیق تربیت شیعی، رنگ تشیع و گرایشهای دینی، بیش از هر چیز در اشعارش موج میزند. او در جایجای سرودههای خود از قرآن و مضامین دینی بهره جسته و دیوانش را بهواسطهی آن آراسته و غنی ساخته است و بدینوسیله موجب ماندگاری و عمق معانی آن گشته است. [۷]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه کتاب.
- نجاریان، محمدرضا؛ شاهین، فردین؛ «رثای حسینی در اشعار حسان و مهیار دیلمی»، ادبیات پایداری، بهار و تابستان 1395، شماره 14، ص 285 تا 306.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1127061
- زراقط، عبدالمجید؛ «قراءة فی دیوان مهیار الدیلمی»، الثقافة الاسلامیة، ربیع الأول و ربیع الثانی 1408، ص 250 تا 272.
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/388697
- جهان بخت لیلی، امید، همایش بین المللی میراث مشترک ایران و عراق، مجموعه مقالات اولین همایش بینالمللی میراث مشترک ایران و عراق - جلد 14 رتبه: بین المللی(24 صفحه - از 53 تا 76)