ديوان مهيار الديلمي

دیوان مهیار الدیلمی، مشتمل بر اشعار و سروده‌های مهیار بن مرزویه (367 – 428ق) است که با شرح و توضیح احمد نسیم به زبان عربی در چهار مجلد منتشر شده است.

ديوان مهيار الديلمي
پدیدآوران	مهیار دیلمی، مهیار بن مرزوبه (نويسنده) نسیم، احمد (مصحح)
عنوان‌های دیگر	دیوان
ناشر	مؤسسة الأعلمي للمطبوعات
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1379ش - 1420ق - 1999م
چاپ	1
موضوع	شعر عربی - قرن 5ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	1379 9د 3997 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

احمد نسیم در آغاز هر قصیده، ضمن اعراب‌گذاری برخی کلمات، توضیحات کوتاهی درباره مناسبت‌ و موضوع‌ قصیده آورده است؛ قصاید به ترتیب حروف الفبا مرتب شده است.

گزارش محتوا

مهیار دیلمی که به دست، فقیه و ادیب بزرگ شیعه سیدرضی مسلمان شده بود. ‏ اشعار بسیاری در مدح اهل‌بیت(ع) و مرثیه امام حسین(ع) سروده است. هر چند برخی بر این باورند که وی قبل‌ از مسلمان شدنش در ستایش اهل‌بیت(ع) شعر سروده است. او از بزرگان شعرای شیعه بود که شعرش در نهایت خوبی بود.

نویسندگان و تاریخ‌نویسان معاصر‌ چون جرجی زیدان نیز به شرح‌حالی از‌ زندگی، بررسی شعر و جایگاه ادبی مهیار دیلمی در آثار خود اشاره کرده‌اند. مهیار، متعلق به ملوک بویه و وزیران آنها بود و قسمت اعظم این مدایح را‌ در‌ تهنیت نوروز و مهرگان سرود؛ کمی هم در اعیاد دینی چون عید فطر سروده است. اشعار وی، علاوه بر مدیحه‌ها و تغزلات، متضمن مسائل کلامی شیعه است. مهیار اگرچه از مصیبت‌‌هایی که بر شیعه بعد از حادثه کربلا رخ داد، سخن نگفت؛ اما صریحاً می‌گوید که سقیفه‌ و غصب حق حضرت علی(ع)، تندباد کربلا را برپا کرد. ‏

ابوالحسن باخرزی (متوفی 467ق) در کتاب «دمیة القصر (و عصره اهل العصر)» چنین گفته است: «او شاعری است که مناسک فضیلت در اشعارش محسوس است و نویسنده‌ای است که در زیر هر کلمه از کلماتش، یک برجستگی و شکوهی قرار دارد. و در قصاید او، بیتی یافت نمی‌شود که با کلماتی چون «لو» (اگر) یا «لیت» (ای کاش) مورد ایراد یا نقد قرار گیرد؛ و قصاید او در قالب‌های دل‌ها فروریخته شده است، و با مانند آن قصاید است که گناهکار از گناهان خود عذرخواهی می‌کند.» ‏

از دیگر مختصه‌های شعر مهیار دیلمی، توجه به‌ اعیاد ایرانی و تفاخر او‌ نسبت‌ به مذهب تشیع و سرزمین ایران است. مهیار دیلمی در اشعارش به کاربرد اسطوره‌های ایران باستان، اخوانیات و دلتنگی برای وطنش، دیلم و فارس و اعیاد ملی همچون نوروز، سده و مهرگان پرداخته و با این موضوعات بخش‌های مهمی از فرهنگ ایرانی را به نسل‌های آینده معرفی نموده است.

از مهیار دیلمی یک دیوان بزرگ چهارجلدی (طبع موردبحث) در حدود بیست هزار بیت و یک «قصیده لامیه» موجود است که‌ ابن‌ طاووس حلی شرحی به نام «الازهار» بر آن نوشت. احمد نسیم، دیوان مهیار دیلمی را در چهار جلد تصحیح کرده است. در این تصحیح، مقدمۀ کوتاهی از زندگی و شعر مهیار‌ که‌ آن هم از کتاب‌های «وفیات الأعیان» ابن خلکان و «المنتظم، فی تواریخ الملوک و الأمم» ابن جوزی نقل شده است.

غالب اشعار مهیار دیلمی، مدح و ستایش ممدوحانی است؛ چون ابوطالب محمد بن ایوب، وزیر خلفای عباسی و ابونصر سابور‌ و ابومنصور‌ بن‌ مزرع. بخشی دیگر از این‌ قصاید‌ در‌ مدح و مرثیه اهل‌بیت(ع) است؛ از جمله قصیده‌ای در رثای امام علی(ع) و امام حسین(ع) دارد که در محرم ٣٩٢ق سروده‌ است‌. مهیار، اشعاری در چیستان و لغز‌ هم‌ سروده است‏

نکته قابل‌توجهی که باید به آن اشاره کرد آن است که آن‌گونه که در مقدمه احمد نسیم بر دیوان آمده، ظاهراً مهیار هیچ‌یک از خلفای عباسی را مدح نکرده است. عجیب بودن این مطلب ازآن‌جهت است که بیشتر شاعرانی که مدح می‌کردند، مدایح خود را منحصر به خلفا می‌کردند.‏ گرچه شاعر خلفا را مدح نکرده است؛ اما بنا به تعبیر برخی محققان، مدح وزرا در غالب اشعار مهیار دیلمی وجود دارد. ‏

می‌توان گفت به دلیل تاثیر عمیق تربیت شیعی، رنگ تشیع و گرایش‌های دینی، بیش از هر چیز در اشعارش موج می‌زند. او در جای‌جای سروده‌های خود از قرآن و مضامین دینی بهره جسته و دیوانش را به‌واسطه‌ی آن آراسته و غنی ساخته است و بدین‌وسیله موجب ماندگاری و عمق معانی آن گشته است. ‏

منابع مقاله

1. مقدمه کتاب.
2. نجاریان، محمدرضا؛ شاهین، فردین؛ «رثای حسینی در اشعار حسان و مهیار دیلمی»، ادبیات پایداری، بهار و تابستان 1395، شماره 14، ص 285 تا 306.
3. زراقط، عبدالمجید؛ «قراءة فی دیوان مهیار الدیلمی»، الثقافة الاسلامیة، ربیع الأول و ربیع الثانی 1408، ص 250 تا 272.
4. جهان بخت لیلی، امید، همایش بین المللی میراث‌ مشترک‌ ایران‌ و عراق،‌ مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق - جلد 14 رتبه: بین المللی(24 صفحه - از 53 تا 76).