شرح معلقة طرفة

شرح معلقة طرفة، اثر ابن‌ انباری‌، ابوبکر محمد بن‌ قاسم‌ انباری‌ (۲۷۱-۳۲۸ق/ ۸۸۵‌-۹۴۰م)، ادیب‌، نحوی‌، لغت‌شناس‌، مفسّر و عالم‌ به ‌علم‌ قرائات‌، به زبان عربی در شرح و تفسیر معلقه مشهور طرفة بن عبد بن سفیان (حدود ۸۶-۶۰ق/۵۳۹-۵۶۴م) است.

شرح معلقة طرفة
پدیدآوران	ابن انباری، محمد بن قاسم (نويسنده) طرفه بن عبد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	معلقة. شرح
ناشر	علي پناه الاشتهاردي
مکان نشر	ترکیه - قسطنطنیه
سال نشر	1329ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

گفته شده است نام اصلی شاعر، عمرو بوده و به دلیل اشعارش به طرفه مشهور شده است.

جایگاه معلقه

معلقه طرفة بن عبد، یکی از هفت معلقه مشهور است که در دوره جاهلی نوشته شده و به زیبایی و عمق معانی‌اش معروف است.

محققان زیادی بر اشعار او شرح نوشته‌اند که معروف‌‌‌ترین آنها می‌توان به شرح حاضر، شرح خطیب تبریزی، زوزنی، عبدالرحمن المصطاوی، مهدی محمد ناصرالدین و الشنتمری اشاره کرد.

تصاویر شاعرانه موجود در معلقه طرفه نیز جداگانه مورد توجه پژوهشگران بوده است.

ابن جریر طبری نیز در تفسیر خود به شواهدی از معلقه طرفه استشهاد کرده است.

روش و محتوای معلقه

معلقه طرفه متشکل از 103 بیت در سه محور اصلی:

1. وصف خود و حالات متفاوتش؛
2. وصف اخلاق خاصش و آداب عمومی؛
3. وصف شترش.

نتایج نشان داده که توجه به دوگانه مرگ و زندگی در اندیشه طرفه، ایماژه‌‌ای خاک‌گون و آب‌گون را در اشعار او برجسته ساخته؛ به‌طوری‌که تخیل شاعر را از ابتدا به عنصر خاک رسانده و سپس با اضافه کردن عنصر آب، او را به سمت اصلی‌ترین دغدغه‌اش یعنی مرگ سوق داده است. بنابراین پدیدارشناسی تخیل، با ایجاد نوعی عملیات تصعید و والایش در روان طرفه در قالب مکان‌نگاری، تبدیل تصاویر و تغییر اندازه‌های آنها، در نهایت به تسکین شاعر انجامیده است.

مرگ و زندگی، یکی از عمده‌ترین مسائلی بوده که ذهن شاعر جاهلی را به خود مشغول داشته است.... طرفه نیز در مورد زندگی و مرگ ابیات قابل توجهی دارد:

أنا الرجل الضرب الذي تعرفونه		خشاش كرأس الحية المتوقد
أری الموت يعتام الكرام و يصطفي		عقيلة مال الفاحش المتشدد

«مردی چست و چالاکم که همگان مرا می‌شناسید. چون مار تیزهوش و جلد و چابک هستم.

بارها مرگ را دیده‌ام که کریمان را برگزیده است و نیز بسا دیده‌ام که بر مال و خواسته بخیلان سخت‌‌کوش تاخته و بهترین آنها را ربوده است».

بیشترین تخیل شاعر در معلقه بر شتر او متمرکز است که با شکل مستمر تغییر شکل پیدا می‌کند و هر لحظه تصویری نو پدید می‌آورد.

معلقه طرفه علاوه بر اینکه از فواید تاریخی سرشار است، کرائم اخلاق عرب را برای ما به تصویر می‌کشد و از گرایشات مادی جوانان عصر جاهلی پرده برمی‌دارد. از معلقه او پی می‌بریم که کشتی‌های دریانوردان عرب، آب‌های خلیج فارس را می‌شکافتند و به دجله می‌آمدند و در آن ایام در بحرین صنعت کشتی‌سازی و در یمن طباغی و در شام کاغذ‌‌سازی رواج پیدا کرده است.

روش شرح

شرح ابن انباری احتمالا از مجموعه بزرگی از وی، که شرح معلقات سبعه است، انتخاب و جداگانه چاپ شده است.

وی در آغاز به یادآوری شمه‌ای از شخصیت، روحیات و تاریخ طرفه به نقل از او و افراد دیگر می‌پردازد.

ابن انباری ضمن توجه به جایگاه معلقه با استفاده از تسلط خود بر لغت، ادبیات، تفسیر قرآن و قرائات، پس از نقل هر بیت به شرح آن پرداخته است.

شارح، شواهد زیادی را از قرآن، حدیث نبوی، شعر عربی و امثال ذکر کرده ‌است.

شرح به‌طور معمول شامل موارد زیر است:

1. تحلیل واژگان، تبیین معانی و مفاهیم: توضیح و بررسی وجوه مختلف واژه‌های دشوار یا قدیمی در شعر طرفه با استشهاد به کلام افرادی مانند: هشام کلبی، امروءالقیس، جریر، اصمعی، لبید، ابن الاعرابی، فراء، احمد بن عبید، آیات قرآن و اشاره به اختلاف قرائت و کلام پیامبر(ص) .
2. تفسیر نحوی: بررسی ساختارهای دستوری پیچیده در ابیات.
3. بررسی بلاغی: تحلیل صنایع ادبی، مانند تشبیه.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. آیتی، عبدالمحمد، «معلقات سبع»، انتشارات سروش، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تهران، چاپ ششم 1385ش.
3. الشواهد من معلقة طرفة، المنار، 18 آذر 1283- شماره 220، از صفحه 745 تا 746.
4. فلاحتی صغری، «نقد تخیلی معلقه طرفة بن العبد بر اساس نظریه گاستون باشلار»، ادب عربی، پاییز 1402، سال پانزدهم - شماره 3، ب (وزارت علوم (ISC / ‎ از صفحه 20 تا 39.
5. کیایی تنکابنی، طاهره، «طرفة بن العبد شاعری نیرومند با فکری آزاد»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان،تاریخ برداشت: هفدهم فروردین ماه 1404،
6. معلقة طرفة بن العبد، المجمع اللغة العربية بدمشق، المجلد الأول، 18 شوال 1339- العدد 7 ISC، از صفحه 203 تا 218.