شأن نزول آیات
شأن نزول آيات، به زبان فارسى، اثر دكتر محمد جعفر اسلامى است. وى، در اين كتاب، ضمن ترجمه كتاب «أسباب نزول القرآن» واحدى نيشابورى، «لباب النقول» را هم ترجمه كرده و در ذيل كتابِ واحدى آورده است.
| شأن نزول آیات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسلامی، محمد جعفر (مترجم) واحدی، علی بن احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | اسباب النزول
[لباب النقول] اسباب النزول. فارسی |
| ناشر | محمد جعفر اسلامی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1371 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | قرآن - شان نزول |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 70/2 /و2 الف5041 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مترجم، در مقدمه خويش بر چاپ دوم كتاب، درباره اهميت اسباب نزول و اولين كسى كه در اين موضوع قلم زده و ارزش كتاب وى و... چنين مى‌نويسد:
«به ضرسِ قاطع مى‌توان گفت كه اسباب نزول قرآن، كليد فهم قرآن است و اگر سبب نزول آيات وجود نداشت، تفسير بسيارى از آيات غير ممكن بود.
اولين دانشمندى كه با پشت‌كار توان‌فرسا، در خلال چهل سال رنج و مرارت و مسافرت‌هاى زياد، شأن نزول آيات قرآن را با مراجعه و ديدار با اساتيد فن ترتيب داده، واحدى نيشابورى است كه خود به اين موضوع در ابتداى كتاب اشاره كرده است و بعد از او دانشمندانى ديگر با استفاده از دست‌آوردهاى آن استاد گران‌مايه و با حذف اسانيد، به تأليف كتبى در اين باره اقدام كردند، بدون آنكه نامى از او در نوشته‌هاى خود برده باشند. از جمله آنان جلال‌الدين سيوطى است كه كتابى به نام «لباب النقول فى اسباب النزول» ترتيب داده و ادعا مى‌كند كه در اين باره كتابى همانند آن نوشته نشده است.
نگارنده، ضمن ترجمه كتاب شأن نزول واحدى نيشابورى، «لباب النقول» را هم ترجمه و در ذيل كتابِ واحدى آورده‌ام. اگر مطالب اين دو كتاب با يك‌ديگر مقايسه شود، ثابت خواهد شد كه «لباب النقول» در برابر «اسباب نزول» واحدى مانند قطره‌اى در برابر درياست.
با توجه به اين كه اولا، سيوطى براى تعداد زيادى از آيات كه بسيار مهم و جنبه علمى دارد، شأن نزولى نياورده است و ثانياً، اگر واحدى براى يك آيه از طرق راويان چند مطلب ياد كرده، سيوطى تنها به يكى از آن مطالب كه عيناً مأخوذ از آن كتاب است، آن هم به‌طور بسيار خلاصه اشاره كرده است و روى همين اصل است كه دانشمندان و محققان معاصر، مانند دكتر صبحى صالح، سيوطى را مورد استهزاء قرار داده و گويد: اين قبيل دانشمندان، به جز گردآورى كارى انجام نداده‌اند.
واحدى، گذشته از تهيّه شأن نزول، بحث دقيقى درباره اولين و آخرين آياتى كه نازل شده و نحوه نزول وحى و تشخيص آيات مكّى و مدنى و گفتارى درباره «بسم الله الرحمن الرحيم» و سوره «فاتحة الكتاب» و علت آنكه اين سوره را، «سبعاً من المثانى» ناميده‌اند، به عمل آورده كه هيچ‌يك از مفسران تا قبل از واحدى چنين كارى انجام نداده‌اند.
اخيراً دانشمندانى هم كتبى درباره شأن نزول آيات تأليف كرده‌اند، اما اولا اغلب نوشته‌هاى آنان مأخوذ از شأن نزول واحدى است، بدون آنكه به مأخذ آن اشاره‌اى كرده باشند و ثانياً براى حجيم شدن كتاب خود شأن نزولى كه مربوط به يك آيه است، براى آيات متشابه آن هم آورده‌اند و ثالثاً بر خلاف واحدى نيشابورى كه در نقل اخبار و احاديث و رويدادها جانب بى‌طرفى را كاملا رعايت كرده است، تعصبات خشك را در نوشتارهاى خود دخالت داده و از اين رهگذر بر آتش اختلافى كه بين برادران اهل تسنّن و تشيّع، از چند قرن پيش به‌وسيله بيگانگان برافروخته شده است، دامن زده‌اند. رابعاً درباره آياتى كه شأن نزول ذكر كرده‌اند، واحدى نيشابورى همين رويداد را با اسانيد غير قابل انكار براى آيه ديگرى ياد كرده است.
نگارنده، در سال 1361 شأن نزول واحدى نيشابورى را با انشائى ساده و روان ترجمه كرده و در دسترس پويندگان حقيقت قرار دادم. چون كتاب مزبور در اندك‌زمانى كم‌ياب شد، اينك با خواهش بسيارى از علاقه‌مندان به تجديد چاپ آن مبادرت ورزيدم، اميد است مورد استفاده پويندگان حقيقت قرار گيرد و از اين رهگذر توشه‌اى براى آخرت خود فراهم كرده باشم.«ان شاء اللّه».
هم‌چنين وى، در پيش‌گفتار، ضمن دو بخش، ويژگى‌هاى كتاب «اسباب نزول القرآن» و كتاب «لباب النقول» را شرح داده است.
ايشان، در پايان كتاب، نخست، تحت عنوان «سخن آخر»، در چند جمله كوتاه با خداى خويش مناجات مى‌كند و آن‌گاه فهرست و شماره آياتى كه داراى شأن نزول است را ذكر مى‌نمايد.