اختیارات بدیعی
اختيارات بديعى تنها اثر باقيمانده از على بن حسین انصارى شيرازى (729-806ق) مشهور به حاج زين‌العطار يا زين‌الدين عطار است كه ابتدا در سه رساله جداگانه در ادویه مفرده، ابدال و اصلاح داروها تنظيم يافته و در سال 767ق به نام مفتاح الخزائن منتشر شده است.
| اختیارات بدیعی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاری شیرازی، علی بن حسین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | قسمت مفردات |
| ناشر | شرکت دارویی پخش رازی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1371 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RS 164 /الف77 الف3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف بعداً تغييراتى در کتاب داده و در سال770ق و به نام «اختيارات بديعى» به شاهزاده بديع الجمال هديه كرده است.
ساختار
اين کتاب مشتمل است بر مقدمه و دو مقاله و خاتمه بوده است. مقدمه در بيان كليات اخذ ادویه و مقاله اول در بيان ادویه مفرده و اسامى آنها به لغت هر طايفه از طوايف و ابدال و اصلاح و منفعت و مضرات آنها است.
مقاله دوم کتاب يا اصلاً تحرير نشده و يا در گذر زمان نابود شده است.
نویسنده در مقاله اول ادویه‌ها را یکایک به ترتيب حروف الفبا از الف تا ياء بيان نموده و در هر مورد به منشأ آن (حيوانى، معدنى، نباتى) اشاره نموده و قسمت مؤثر هر كدام را مشخص كرده است. آنگاه به بيان خواص آنها و اين‌كه با هر كدام چه نوع دارویى مى‌سازند و در كدام بيمارى‌ها استعمال مى‌گردد پرداخته است. از موارد ديگر ذكر اشكال دارویى ادویه در آن دوران شياف، مرهم، ضماد، گرد، حب، قرص، جوشانده است.
گزارش محتوا
کتاب اختيارات بديعى یکى از مراجع معتبر و مهم عطاران زمان خود بوده به‌گونه‌اى كه حتى حكيم مؤمن در کتاب تحفة المؤمنين كه در مذمت این کتاب سطورى چند نگاشته از ذكر این مطلب خوددارى نكرده است.
حاج زين‌العطار از آثار اطباى پيش از خود، چه كسانى كه در کتاب خود به شرح داروها پرداخته‌اند و چه كسانى كه قبل از وى کتابى خاص در این زمینه داشته‌اند سود جسته است؛ البته این کتاب‌ها يا ترجمه آثار پزشكان يونانى و يا كتب نویسندگان ایرانى بوده است. تقريباً در متن کتاب از نظرات متجاوز از سى طبيب استفاده كرده است، اما از دو اثر كه احتمالاً آنها را با مبناى کتاب خود قرار داده بسيار سود جسته است، گاهى عقيده یکى را بر ديگرى رجحان داده و زمانى نظر هر دو مؤلف را رد كرده و عقيده شخصى خود را ابراز داشته است. این دو مأخذ یکى کتاب جامع و ديگرى کتاب منهاج است. همچنين در این اثر نام جالینوس و ديسقوريدوس زياد برده شد و از كتب آنها مسلماً غيرمستقيم استفاده يشده است.
وضعيت کتاب
کتاب اختيارات بديعى به تصحيح و تحشيه دكتر محمدتقى میر و بر اساس چهار نسخه خطى تصحيح و تحقيق شده است. دكتر میر در ابتدا مقدمه‌اى پيرامون زندگى مؤلف و کتاب او نوشته و در پایان نيز لغت‌نامهاى تدوین و تنظيم نموده است.
در ذيل بسيارى از مفردات و ادویه، محقق مطالبى بر اساس منابع ديگر افزوده و همچنين معادل انگليسى، فرانسوى و لاتين آنها را ذكر كرده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب