تفسير ابن جريج

تفسیر ابن جریج مجموعه روایات تفسیری عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج (حدود 80-150/151ق)، محدث، فقیه و مفسر رومی‌الاصل است. علی حسن عبدالغنی این روایات را گردآوری نموده و بر آن مقدمه نوشته است.

تفسير ابن جريج
پدیدآوران	عبدالغنی، علی حسن (نويسنده)
ناشر	مکتبة التراث الإسلامي
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1413ق - 1992م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1413 /الف2ت7 93 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

داوودی، ابن جریج را صاحب تفسیری دانسته که گویا بر حجاج بن محمد مصیصی املا شده است. حاجی خلیفه نیز از سه کتاب تفسیر، سنن و مناسک منسوب به او نام می‌برد. به گفته سزگین تفسیر ابن جریج مورد اقتباس طبری بوده است‏

نویسنده ابن جریج را از جمله تابعینی دانسته که در تفسیر شناخته شده‌اند. او سبب انتخاب ابن جریج به‌عنوان موضوع رساله خود را اولاً فراوانی روایاتی دانسته که از او در کتب تفسیر منقول ذکر شده است و دوم اطلاع بر حقیقت اتهاماتی است که به ابن جریج وارد شده و آنچه پیرامون او دررابطه‌با قضایایی چون اسرائیلیات در تفسیر وجود دارد.‏

روش نویسنده

شیوه ابن جریج در تفسیر این بوده که ابتدا آیات و الفاظ قرآن کریم را با مدد گرفتن از معنای وضعی کلمه یا استعمالاتش در لغت و یا گاه باتکیه‌بر سیاق آیاتی که این الفاظ در آن‌ها آمده تفسیر کرده است. همچنین آنچه که قرآن به‌خاطر فصاحت در کلام ذکر نکرده بیان کرده است. تحویل و تبدیل معانی عمومی آیات به معانی خاص و همچنین تکرار تفسیر واحدی برای آیات یک سوره یا آیات سور مختلف قرآنی را می‌توان شیوه ابن جریج در تفسیر آیات دانست.‏

نویسنده با مراجعه به کتب تفسیر به مأثور، روایات منسوب به ابن جریج را گردآوری نموده است. پس از آن این روایات را با معیارهای اصول حدیث تطبیق داده و توثیق کرده است. سپس روایات مذکور را به ترتیب سور در مصحف دسته‌بندی و ارائه کرده است. در پاورقی نیز به مصادر روایات اشاره کرده است.‏

مصادری که در گردآوری این اثر از آن‌ها استفاده شده عبارت‌اند از: مجموعه مصادری که تفسیر از آن‌ها گردآوری شده مانند: الدر المنثور سیوطی (متوفی 911ق)، مجموعه کتب تراجم و رجال مانند: التاریخ الکبیر بخاری و مجموعه کتب علوم قرآن و کتب معاصرین.‏

جایگاه تفسیر

جلال‌الدین سیوطى- به نقل از خلیلى- مى‌گوید:

«محمد بن ثور از ابن جریج، سه جزوه بزرگ تفسیر، روایت مى‌کند که اهل فن آن را صحیح شمرده‌اند، و نیز حجاج بن محمد یک جزوه روایت مى‌کند و آن را هم صحیح دانسته‌اند؛ ولى تفسیرى در حجم بزرگ از وى به روایت موسى بن محمد در دست است که جاى تأمّل مى‌باشد».

نسخ‌های تفسیر

نسخه نفیسى از تفسیر ابن جریج در کتابخانه سید ابن طاووس(متوفاى 664) وجود داشته که در کتاب «سعد السعود» (تألیف 651) از آن به «نسخه عتیقه جیده» یاد مى‌کند و فرازهایى از آن را مى‌آورد.

چاپ تفسیر

تفسیر ابن جریج از منابع سرشار تفاسیر متأخّر است؛ مانند تفسیر طبرى، ثعلبى، قرطبى و سیوطى که به فزونى از آن نقل کرده‌اند. اصل تفسیر اکنون در دست نیست و اخیرا استاد على حسن عبدالغنى، روایات تفسیرى ابن جریج را از درون تفسیرهاى یاد شده بیرون آورده، تصحیح و تحقیق نموده و به چاپ رسانده است.

منابع مقاله

1. مقدمه کتاب.
2. رفيعي، علی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 3، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.
3. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ یکم، 1379-1380ش.