حیرتی تونی، تقی‌الدین محمد
حیرتی تونی، یا حیرتی مروی، ملا تقی‌الدین محمد هروی (متوفی ۹۶۱ق/ ۱۵۵۴م)، متخلص به حیرتی، از شاعران روزگار شاه طهماسب صفوی، صاحب «کتیب معجزات».
| حیرتی تونی، تقی الدین محمد | |
|---|---|
 | |
زادگاه و نسب
در باب زادگاه و نسب او در بین تذکره‌نویسان اختلاف است. از مرو، تون، بخارا و کاشان به‌عنوان موطن وی نام برده‌اند و گاهی از او با نسبت‌های حیرتی تونی، حیرتی بخارایی و حیرتی مروی یاد کرده‌اند[۱].
علی‌شیر نوایی او را از تون می‌داند که در مرو رشد و نمو یافته و به مروی مشهور شده بود و اوحدی آورده است که: «از ماوراءالنهر است و بعضی سهواً از تون می‌دانندش»؛ درحالی‌که سام‌میرزا صفوی، برادر شاه طهماسب که از معاشران و معاصران حیرتی بود، به نقل از خود او، زادگاه وی را تون می‌داند[۲].
تحصیل
حیرتی در شهرهای مهم ماوراءالنهر و خصوصاً در مرو و سمرقند به فراگیری علم و کمال روی آورد. از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاع چندانی در دست نیست. در قزوین به خدمت شاه طهماسب رسید و شهرت زیادی کسب کرد و دوران کمال شاعری خود را در خدمت این شاه بود و در قصاید و مثنوی‌هایی چند وی را ستود[۳].
سفرها
با سخن‌چینی بدخواهان، حیرتی مدتی مورد غضب شاه واقع شد و به گیلان گریخت و نیز در استراباد متواری شد. در این ایام که مقارن با شورش محمدصالح بتکچر در استراباد بود، حیرتی قصیده‌ای در مدح وی سرود که بعدها به جرم سرودن آن تحت تعقیب قرار گرفت[۴].
حیرتی پس از چندی به عذر تقصیر، قصیده‌ای در منقبت حضرت علی(ع) خطاب به شاه طهماسب سرود و شاه طهماسب بار دیگر او را مورد نوازش و احسان قرار داد[۵].
وفات
حیرتی پس از چندی به کاشان رفت و تا پایان عمر با حمایت شاه طهماسب در آنجا زندگی کرد. او در ۲۴ صفر ۹۶۱ق/ ۲۹ ژانویه ۱۵۵۴م، از بام کاروان‌سرایی به زیر افتاد و درگذشت[۶].
آثار
مهم‌ترین و مشهورترین اثر حیرتی، منظومه بلندی به نام «کتیب معجزات» یا «شاهنامه حیرتی»، در بحر هزج مسدس مقصور است. این مجموعه درباره جنگ‌های پیامبر(ص) و ذکر دلاوری‌های حضرت علی(ع) و شرح حال امامان شیعه، سروده شده است[۷].
پانویس
منابع مقاله
سنجابی، پریسا، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1392.